Wieści z Unii: Wymiar sprawiedliwości z mniejszym zaufaniem

Dostarcza ona władzom krajowym informacji, które pomogą im w usprawnieniu systemów wymiaru sprawiedliwości w państwach członkowskich. Wyniki są niejednorodne – wykazują względną poprawę efektywności i jakości systemów wymiaru sprawiedliwości, ale jednocześnie widocznych jest coraz więcej wyzwań związanych z postrzeganiem niezależności tych systemów.

Komisarz do spraw sprawiedliwości, konsumentów i równouprawnienia płci Věra Jourová powiedziała: – Publikacja unijnej tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości z 2019 r. ma miejsce w czasie, gdy w niektórych miejscach w Europie piętrzą się wyzwania związane z praworządnością. Cieszę się, że wiele krajów nadal udoskonala swoje systemy wymiaru sprawiedliwości, ale w innych państwach pozytywne tendencje niestety się odwracają. Wciąż jest zbyt wielu obywateli UE, którzy uważają, że systemy wymiaru sprawiedliwości w ich krajach nie są niezależne i że na wymierzenie sprawiedliwości trzeba czekać zbyt długo.

W ramach siódmej edycji unijnej tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości rozwinięto poszczególne wskaźniki i zwiększono nacisk na niezależność wymiaru sprawiedliwości jako fundamentu praworządności w państwach członkowskich.

Jednym z nowych elementów tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości z 2019 r. jest przegląd procedur dyscyplinarnych dotyczących sędziów w krajowych systemach wymiaru sprawiedliwości oraz przegląd gwarancji mających zapobiegać politycznej kontroli nad orzeczeniami sądowymi. Przedstawiono też podział uprawnień władczych nad prokuraturą w krajowych systemach wymiaru sprawiedliwości, w tym w zakresie mianowania i odwoływania prokuratorów krajowych, które to funkcje stanowią kluczowe wskaźniki dotyczące niezależności prokuratury.

Kluczowe ustalenia z tablicy wyników 2019:

• Pewne pozytywne tendencje w zakresie efektywności systemów wymiaru sprawiedliwości: Z tablicy wyników można wywnioskować, że w analizowanym okresie ośmiu lat (2010–2017) w większości państw członkowskich określonych w europejskim semestrze jako stojące w obliczu szczególnych wyzwań można było zaobserwować pozytywne tendencje. Od 2010 r. w niemal wszystkich tych państwach członkowskich czas trwania postępowań sądowych w pierwszej instancji zmniejszył się lub przynajmniej utrzymał się na stałym poziomie. Co więcej, postępowania sądowe w pierwszej instancji w sprawach dotyczących prania pieniędzy trwają przeciętnie do jednego roku. W niektórych państwach członkowskich borykających się z problemami w tej dziedzinie mogą jednak trwać średnio dwa lata lub nawet dłużej.
• Coraz liczniejsze są wyzwania w zakresie postrzeganej niezależności wymiaru sprawiedliwości: Jak wynika z opublikowanego dziś badania Eurobarometru, w przypadku około dwóch trzecich państw członkowskich odnotowano poprawę postrzeganej niezależności wymiaru sprawiedliwości w porównaniu z 2016 r. W porównaniu z rokiem ubiegłym niezależność wymiaru sprawiedliwości w percepcji społecznej spadła jednak w ponad dwóch trzecich państw członkowskich[1]. Ewentualna polityczna ingerencja lub presja są głównymi przyczynami postrzeganego braku niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Jeżeli chodzi o prokuratury krajowe, w tablicy wyników można zobaczyć, że w niektórych państwach członkowskich istnieje tendencja do koncentracji w jednym organie głównych uprawnień władczych, takich jak ocena, decyzje o awansach i przenoszenie prokuratorów.
• Jakość wymiaru sprawiedliwości: ogólnie rzecz biorąc, w 2017 r. wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych na sądy utrzymywały się w państwach członkowskich na stałym poziomie. Aby poprawić jakość orzeczeń (na podstawie danych pochodzących z Europejskiej Sieci Sądowej), większość sądów prowadzi specjalistyczne szkolenia dla sędziów na temat struktury, stylu argumentacji i redagowania orzeczeń. W niektórych państwach członkowskich użytkownicy sądów mogą uzyskać wyjaśnienia dotyczące orzeczeń sądowych. W porównaniu z poprzednimi latami poprawił się dostęp do orzeczeń sądowych przez internet, zwłaszcza jeżeli chodzi o publikację wyroków sądów najwyższej instancji: 19 państw członkowskich publikuje obecnie wszystkie orzeczenia w sprawach cywilnych/handlowych i administracyjnych.

Co dalej?

Ustalenia z tablicy wyników z 2019 r. zostały już uwzględnione przy ocenie poszczególnych państw przeprowadzonej w ramach europejskiego semestru 2019. Zostaną one również uwzględnione przy opracowywaniu wniosków Komisji dotyczących zaleceń dla poszczególnych krajów z 2019 r.

Te zalecenia polityczne są omawiane między państwami członkowskimi w Radzie. Przywódcy UE zatwierdzają je w czerwcu, zanim Rada przyjmie je w lipcu. Następnie rządy uwzględniają zalecenia w swoich planach reform i budżetach krajowych na kolejny rok.

Kontekst

Unijna tablica wyników wymiaru sprawiedliwości, publikowana od 2013 r., jest jednym z narzędzi unijnego zestawu instrumentów na rzecz praworządności, stosowanym przez Komisję do monitorowania reform wymiaru sprawiedliwości podejmowanych przez państwa członkowskie i wykorzystywanych w ramach europejskiego semestru. Publikowana co roku unijna tablica wyników wymiaru sprawiedliwości obejmuje analizę szeregu wskaźników dotyczących niezależności, jakości i efektywności krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości. Uzupełnieniem tego narzędzia porównawczego są oceny dotyczące poszczególnych państw przedstawiane w sprawozdaniach krajowych, które umożliwiają głębszą analizę w oparciu o kontekst prawny i instytucjonalny danego kraju.

Tablica wyników obejmuje trzy główne elementy skutecznego systemu wymiaru sprawiedliwości:

• Efektywność: wskaźnik długości postępowania, wskaźnik zamykanych spraw i liczba spraw w toku.
• Jakość: wskaźniki dostępności, np. pomocy prawnej i opłat sądowych, wskaźniki szkoleń, monitorowania działań sądowych, budżetu, zasobów ludzkich i standardów jakości orzeczeń.
• Niezależność: wskaźniki niezależności wymiaru sprawiedliwości w percepcji ogółu społeczeństwa i przedsiębiorstw, wskaźniki gwarancji dotyczących sędziów oraz gwarancji dotyczących funkcjonowania prokuratury.

Poprawa skuteczności krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości jest jednym z uznanych priorytetów europejskiego semestru – rocznego cyklu koordynacji polityki gospodarczej UE. Tablica wyników wymiaru sprawiedliwości UE zapewnia roczny porównawczy przegląd funkcjonowania krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości i tym samym pomaga państwom członkowskim w realizowaniu tego priorytetu. W przypadku zidentyfikowania poważnych wyzwań w sprawozdaniach krajowych, Rada, na wniosek Komisji, przyjmuje ukierunkowane zalecenia dla poszczególnych krajów.