Bojarzy (ew. bojarzy putni) to nazwa grupy chłopów zamieszkujących wschodnie obszary Rzeczypospolitej, wolni od pańszczyzny, którzy w zamian zobowiązani byli do pełnienia służby wojskowej lub przewozu korespondencji. Z rozmów z mieszkańcami gminy Międzyrzec Podlaski w obecnym kształcie administracyjnym określenie „bojar” funkcjonuje niemalże wyłącznie w odniesieniu do bojarów pochodzenia rusińskiego, w konotacji raczej negatywnej, jako bogatego właściciela ziemskiego obcego pochodzenia. Pragnąc w sposób prawidłowy opowiadać o historii regionu i ukierunkowywać odbiorców kultury na pielęgnowanie historycznego dziedzictwa lokalnego w oparciu o źródła historyczne, budować poczucie tożsamości regionalnej i przynależności, wracamy do monografii autorstwa ks. Adolfa Pleszczyńskiego zatytułowanej „Bojarzy Międzyrzeccy” wydanej po raz pierwszy w 1892 r. Mieszkańcy regionu nie są bowiem świadomi, że są przodkami wąskiej i bardzo zróżnicowanej pod względem społecznym i majątkowym grupy etnokulturowej bojarów międzyrzeckich. Grupa ta jest na tyle cenna, że posiadała wspólne cechy, np. w obrzędowości, mowie i stroju, a geneza ich pochodzenia sięga XIV w. Stanowili grupę Polaków – Mazurów wyznania rzymskokatolickiego. Pisząc o Mazurach, należy rozumieć tu mieszkańców historycznej dzielnicy Polski — Mazowsza, którzy w XIV–XVII w. osiedlali się m. in. właśnie na Podlasiu, w tym Podlasiu Południowym.
Ks. Pleszczyński opisuje, że do wsi bojarskich należało 11 miejscowości należących dawniej do dóbr hrabiego Jędrzeja Potockiego, wśród których wymienia: Rzeczycę, Wygnankę, Jelnicę, Przychody, Strzakły, Misie, Pościsze, Krzymoszyce, Kożuszki, Łuniew i Łuby. Za ks. Pleszczyńskim czytamy także, że bojarzy Międzyrzeccy w hierarchii społecznej zajmowali miejsce między drobną szlachtą, a włościanami (chłopstwem). Z obiema wymienionymi grupami społecznymi związani byli najczęściej pochodzeniem, poziomem wykształcenia, strojem, obyczajem i mową, które wspólne były z ludem mazowieckim. Jedynie prawo do dziedziczenia ziemi mieli tak jak szlachta. Opłacali czynsz, lecz zwolnieni byli z obowiązku odrabiania pańszczyzny. Ks. Pleszczyński pisze, że „z biegiem czasu stosunek lenny bojarów do swych dziedziców zmienić się musiał” i z czasem, gdy pojawiło wojsko stało się regularne i nie było już konieczności stawia do służby wojskowej dorywczo, bojarzy zaczęli mieć inne zobowiązania wobec dworu, np. dostarczanie posłańców konnych do rozwożenia listów dworskich lub dostawy zboża dworskiego. Z czasem odrębność społeczna bojarów zacierała się, aż wskutek uwłaszczenia w 1864 r. bojarzy przestali mieć możliwość korzystanie ze szczególnych przywilejów.
Źródło:
1. Pleszczyński A., Bojarzy Międzyrzeccy: studium etnograficzne, „Bibljoteka „Wisły”, 1983, Tom XI
2. https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/bojarzy;3879105.html
3. https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Mazurzy%3B4009129.html
Artykuł powstał w ramach realizacji programu Narodowego Centrum Kultury: EtnoPolska. Edycja 2023 dofinansowanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
autor: GOK w Międzyrzecu Podlaskim z/s w Wysokim
opracowanie: Anna Ostapiuk
