Wiceprzewodnicząca do spraw wartości i przejrzystości Věra Jourová powiedziała: – Wymiar sprawiedliwości w UE musi nadążać za transformacją cyfrową i spełniać oczekiwania obywateli. Jako że sądy krajowe są również sądami UE, zdecydowanie popieramy to nowe podejście do cyfryzacji systemów wymiaru sprawiedliwości. Poprawi ona dostęp do wymiaru sprawiedliwości i współpracę w przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości w UE oraz usprawni funkcjonowanie rynku wewnętrznego.
Komisarz do spraw wymiaru sprawiedliwości Didier Reynders powiedział: – Sędziowie, adwokaci, prokuratorzy – wszyscy pracownicy wymiaru sprawiedliwości – muszą stawić czoła wyzwaniom XXI wieku. Obejmuje to cały nowy świat sztucznej inteligencji, który musimy eksplorować przy pełnym poszanowaniu praw podstawowych. Kryzys związany z COVID-19 wyraźnie przypomina o potrzebie szybkiej cyfryzacji wymiaru sprawiedliwości. Jestem przekonany, że przyjęty dziś pakiet umożliwi zarówno obywatelom, jak i przedsiębiorstwom, w całej Unii, łatwy dostęp do wymiaru sprawiedliwości, nie tylko tradycyjnymi kanałami, ale i drogą elektroniczną.
Cyfryzacja systemów wymiaru sprawiedliwości w UE
Pandemia koronawirusa uwidoczniła potrzebę przyspieszenia cyfryzacji wymiaru sprawiedliwości. Stało się jasne, że przedsiębiorstwa i obywatele muszą mieć dostęp do wymiaru sprawiedliwości również w internecie, ze swojego laptopa w domu. Przedstawiony dziś komunikat w sprawie cyfryzacji wymiaru sprawiedliwości w UE przewiduje zestaw narzędzi służących propagowaniu stosowania narzędzi cyfrowych przez państwa członkowskie, zgodnie z zasadami proporcjonalności i pomocniczości. Poniżej opisano cztery z przedstawionych dzisiaj narzędzi.
- Sprawienie, by kanał cyfrowy stał się domyślnym wyborem w transgranicznej współpracy sądowej: obecnie wiele postępowań sądowych, w tym postępowań transgranicznych, nadal toczy się w formie papierowej i drogą pocztową. Komisja Europejska przygotuje wniosek ustawodawczy dotyczący cyfryzacji transgranicznych procedur współpracy sądowej w sprawach cywilnych, handlowych i karnych. Przyjęcie wniosku planowane jest na koniec 2021 r.
- Zwalczanie przestępczości transgranicznej: konieczna jest aktualizacja zautomatyzowanego systemu zarządzania sprawami Eurojustu, który umożliwia tej agencji kontrolę krzyżową różnych spraw w celu koordynowania unijnej walki z poważną przestępczością transgraniczną, w tym z terroryzmem. Ponadto zmiany w mandacie Europolu wprowadzą powiązanie na zasadzie informacji o istnieniu lub braku trafienia (ang. hit/no-hit) w wyniku porównania danych między EPPO a Europolem. Dzięki takim powiązaniom między swoimi systemami zarządzania sprawami Eurojust, Europol i EPPO będą miały na bieżąco wiedzę o prowadzonych postępowaniach przygotowawczych lub czynnościach z zakresu wnoszenia i popierania oskarżeń. W 2021 r. Komisja przedstawi również inicjatywy ustawodawcze dotyczące cyfrowej wymiany informacji na temat transgranicznych spraw dotyczących terroryzmu oraz utworzenia platformy współpracy wspólnych zespołów dochodzeniowo-śledczych.
- Lepszy dostęp do informacji: elektroniczne bazy danych są łatwe do przeglądania, minimalizują koszty dla użytkowników oraz są odporne na sytuacje kryzysowe. W związku z tym państwa członkowskie powinny dążyć do cyfryzacji swoich rejestrów i ich wzajemnego połączenia.
- Narzędzia informatyczne na potrzeby współpracy transgranicznej: e-CODEX (elektroniczna wymiana informacji z dziedziny e-sprawiedliwości) jest głównym narzędziem bezpiecznej współpracy w transgranicznych postępowaniach w sprawach cywilnych, handlowych i karnych. Obecnie tylko niektóre państwa członkowskie korzystają z tego narzędzia. Przyjęty dziś wniosek ustawodawczy Komisji ma uczynić e-CODEX złotym standardem do celów zapewnienia bezpiecznej komunikacji cyfrowej w transgranicznych postępowaniach sądowych we wszystkich państwach członkowskich. Od 1 lipca 2023 r. Komisja powierza ten system agencji eu-LISA. Innym narzędziem cyfrowym jest eEDES (system cyfrowej wymiany elektronicznego materiału dowodowego), który wykorzystywany jest przez niektóre państwa członkowskie do szybkiej i bezpiecznej wymiany europejskich nakazów dochodzeniowych, wniosków o wzajemną pomoc prawną oraz powiązanych dowodów w formacie cyfrowym zamiast drogi pocztowej. Przyjmując dziś wniosek ustawodawczy, Komisja zachęca wszystkie państwa członkowskie do przyłączenia się do eEDES. Wymienione narzędzia informatyczne zmodernizują unijne systemy wymiaru sprawiedliwości i wygenerują prawdziwą europejską wartość dodaną.
Przyjęte środki są pierwszym elementem reakcji UE na potrzebę dalszej cyfryzacji naszych systemów wymiaru sprawiedliwości. Będą one finansowane z mechanizmów dostępnych w ramach kolejnych wieloletnich ram finansowych (WRF) na lata 2021–2027 i instrumentu Next Generation EU.
Europejskie szkolenie kadr wymiaru sprawiedliwości
Ze sprawozdania rocznego za 2020 r. na temat europejskiego szkolenia kadr wymiaru sprawiedliwości wynika, że w 2019 r. ponad 180 tys. pracowników wymiaru sprawiedliwości – 12,9 proc. wszystkich pracowników wymiaru sprawiedliwości w UE – zostało przeszkolonych w zakresie prawa UE lub prawa innego państwa członkowskiego. Ogółem, od czasu przyjęcia pierwszej strategii szkolenia kadr wymiaru sprawiedliwości w 2011 r., przeszkolono w zakresie prawa UE 1,2 mln pracowników wymiaru sprawiedliwości.
W drugiej edycji strategii UE na rzecz szkolenia kadr wymiaru sprawiedliwości rozszerza się zakres unijnej oferty szkoleniowej dla pracowników wymiaru sprawiedliwości o nowe obszary polityki, takie jak cyfryzacja i sztuczna inteligencja, wyposażając ich w wiedzę i umiejętności niezbędne do sprostania wyzwaniom XXI wieku. W jej ramach określono również ambitne cele: do 2024 r. szkolenie w zakresie prawa UE ma przejść 65 proc. sędziów i prokuratorów oraz 15 proc. adwokatów rocznie. Strategia wspiera również pracowników wymiaru sprawiedliwości na Bałkanach Zachodnich i w innych krajach partnerskich UE, w Afryce i w Ameryce Łacińskiej. Ponadto pracownicy wymiaru sprawiedliwości będą mogli wyszukiwać kursy szkoleniowe na temat prawa UE za pośrednictwem europejskiej platformy szkoleniowej. Dziś rozpoczęła się pierwsza faza testów platformy, a pełną operacyjność ma ona osiągnąć w 2021 r.
Dalsze działania
Zestaw narzędzi przedstawiony w dzisiejszym komunikacie w sprawie cyfryzacji wymiaru sprawiedliwości zostanie omówiony z organami administracji publicznej, organami sądowymi, organizacjami zrzeszającymi przedstawicieli zawodów prawniczych i innymi zainteresowanymi stronami w celu zapewnienia szybkich i konkretnych działań następczych. Wiosną 2021 r. Komisja i ówczesna prezydencja Rady UE zorganizują konferencję UE na temat szkolenia kadr wymiaru sprawiedliwości.
Kontekst
Przedstawiony dziś pakiet przyczynia się do realizacji priorytetów Komisji w zakresie Nowego impulsu dla demokracji europejskiej i Europy na miarę ery cyfrowej.
Szkolenie kadr wymiaru sprawiedliwości jest wspólnym obowiązkiem państw członkowskich, a jego rozwój wspiera szereg zainteresowanych stron: podmioty świadczące usługi szkoleniowe, krajowe i europejskie organizacje zrzeszające przedstawicieli zawodów prawniczych. Europejskie szkolenie kadr wymiaru sprawiedliwości opiera się na doświadczeniach zdobytych od czasu przyjęcia europejskiej strategii szkoleniowej dla pracowników wymiaru sprawiedliwości na lata 2011–2020 i odzwierciedla wyniki przeprowadzonej przez Komisję oceny strategii na lata 2011–2020 oraz szerokich konsultacji społecznych przeprowadzonych przez Komisję w 2018 r.
Dnia 13 października 2020 r. Rada przyjęła konkluzje, w których zachęca państwa członkowskie do korzystania z narzędzi cyfrowych na wszystkich etapach postępowania sądowego. Rada wezwała Komisję, by do końca 2020 r. opracowała kompleksową strategię UE na rzecz cyfryzacji wymiaru sprawiedliwości.
