Wieści z Unii: Praworządność priorytetem

Na podstawie doświadczeń zdobytych od 2014 r. i szczegółowych konsultacji prowadzonych od kwietnia bieżącego roku Komisja postanowiła o podjęciu szeregu działań na rzecz dalszego umocnienia praworządności w UE. W ciągu ostatnich pięciu lat Komisja Europejska musiała mierzyć się z szeregiem wyzwań związanych z kwestią praworządności w Unii Europejskiej. Projekt europejski opiera się na stałym przestrzeganiu praworządności. Jest to konieczny warunek zapewnienia obywatelom praw w myśl przepisów UE oraz wzajemnego zaufania między państwami członkowskimi. Opublikowane badanie opinii publicznej Eurobarometr pokazuje, że ponad 80 proc. obywateli przywiązuje dużą wagę do poszanowania praworządności i uważa, że sytuacja w tym zakresie wymaga poprawy. 89 proc. obywateli dostrzega konieczność poszanowania praworządności we wszystkich pozostałych państwach członkowskich UE.

Pierwszy wiceprzewodniczący Komisji Frans Timmermans powiedział: – Europejski Trybunał Sprawiedliwości niedawno ponownie podkreślił, że praworządność jest niezbędna do funkcjonowania UE. Jej znaczenie dostrzega również przeważająca większość obywateli UE. Tymczasem w ciągu ostatnich pięciu lat praworządność podważano na różne sposoby. Komisja Europejska dostępnymi jej środkami zdecydowanie przeciwdziała próbom jej naruszania i będzie to robić nadal. Postanowiliśmy jeszcze bardziej udoskonalić nasz zestaw narzędzi, by upowszechniać, chronić i egzekwować praworządność.

Komisja przedstawia konkretne inicjatywy skupiające się wokół trzech filarów: upowszechnianie kultury praworządności, zapobieganie problemom związanym z praworządnością oraz skuteczne reagowanie na łamanie praworządności . Jako strażniczka Traktatów Komisja Europejska ma do odegrania szczególną rolę. Niemniej jednak wszystkie instytucje Unii i państwa członkowskie są odpowiedzialne za zapewnienie przestrzegania praworządności jako podstawowej wartości naszej Unii. Skuteczne reagowanie wymaga także wsparcia ze strony społeczeństwa obywatelskiego. Komisja wzywa również wszystkich do działania.

W celu upowszechniania wspólnej kultury praworządności w całej Europie Komisja podejmie koncepcję organizowania corocznego dialogu ze społeczeństwem obywatelskim. Komisja zamierza w pełni wykorzystywać możliwości finansowania dla wzmocnienia pozycji zainteresowanych podmiotów, w tym społeczeństwa obywatelskiego, w celu upowszechniania praworządności, a także planuje opracowanie specjalnej strategii komunikacyjnej w tej dziedzinie. Komisja zacieśni współpracę z Radą Europy i innymi organizacjami międzynarodowymi oraz z sieciami sądowymi i parlamentami narodowymi. Komisja wzywa Parlament Europejski, Radę i państwa członkowskie do pełnego zaangażowania się w ten proces.

Aby zapobiec pojawianiu się problemów w zakresie praworządności , Komisja podjęła decyzję o ustanowieniu cyklicznego przeglądu praworządności, w ramach którego co roku będzie przedstawiane sprawozdanie na ten temat , obejmujące wszystkie państwa członkowskie UE. Ten dodatkowy system pomoże we wczesnym wykrywaniu problemów w zakresie praworządności, gdziekolwiek wystąpią. Komisja pogłębi monitorowanie rozwoju sytuacji w zakresie praworządności i wezwie wszystkie państwa członkowskie do zaangażowania się w wymianę informacji i dialog, m.in. za pośrednictwem sieci krajowych osób kontaktowych. Coroczne sprawozdanie powinno prowadzić do dalszych działań podejmowanych wraz z Parlamentem i Radą. Komisja będzie również rozwijać unijną tablicę wyników wymiaru sprawiedliwości oraz zacieśni dialog z innymi instytucjami UE, państwami członkowskimi, europejskimi partiami politycznymi i zainteresowanymi stronami.

W celu skutecznego wspólnego reagowania na naruszenia praworządności Komisja nadal będzie w pełni wykorzystywać swoje uprawnienia w zakresie egzekwowania prawa , jeżeli środki wczesnego wykrywania i zapobiegania okażą się nieskuteczne. Komisja przyjmie strategiczne podejście do postępowań w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, wnosząc w razie konieczności sprawy do Trybunału Sprawiedliwości UE. Ponieważ istotną rolę w takich przypadkach odgrywa czas, Komisja będzie w razie potrzeby zwracać się o zastosowanie środków tymczasowych i przyspieszonego trybu postępowania. Komisja będzie również konstruktywnie wspierać państwa członkowskie w deeskalacji i rozstrzyganiu problemów z praworządnością, aby zapewnić trwałe uregulowanie sytuacji. Ponadto Komisja wzywa Parlament Europejski i Radę do rozważenia zbiorowego podejścia w przypadkach związanych ze stosowaniem art. 7 TUE oraz ustanowienia jasnych zasad postępowania.

Praworządność: wspólna wartość dla wszystkich Europejczyków

Wyniki badania opinii publicznej Eurobarometr pokazują, że obywatele przywiązują wielką wagę do przestrzegania praworządności:

• Ponad 8 na 10 obywateli twierdzi, że ważna jest dla nich skuteczna ochrona sądowa przez niezależne sądy, równość wobec prawa oraz właściwe prowadzenie dochodzeń i ściganie korupcji.
• Ponad 8 na 10 obywateli twierdzi, że konieczne jest poszanowanie praworządności we wszystkich pozostałych państwach członkowskich.
• Ponad 80 proc. obywateli UE wspiera usprawnienia w zakresie kluczowych zasad praworządności.
• Większość obywateli (56 proc.) nie czuje się wystarczająco poinformowana o sytuacji w zakresie praworządności.

Wyniki badania Eurobarometr wskazują też na silne poparcie dla roli mediów i społeczeństwa obywatelskiego w zapewnieniu rozliczalności władz – ponad 8 na 10 Europejczyków uznało, że ważne jest, aby media i społeczeństwo obywatelskie mogły działać swobodnie i bez obaw krytykować władzę.

Kontekst

W komunikacie z 3 kwietnia 2019 r. Komisja przedstawiła przegląd obecnego zestawu narzędzi dotyczących praworządności i rozpoczęła konsultacje w sprawie koniecznych reform. Otrzymano ponad 60 pisemnych uwag, a w instytucjach UE przeprowadzono debaty i dyskusje z państwami członkowskimi, organizacjami międzynarodowymi, sieciami sądowymi, społeczeństwem obywatelskim i środowiskiem akademickim. Wyniki tej debaty uwzględniono w dzisiejszym komunikacie.

Unia Europejska opiera się na zbiorze wspólnych wartości, do których należą prawa podstawowe, demokracja i praworządność. Stanowią one fundament naszych społeczeństw i wspólnej tożsamości. Demokracja nie może działać sprawnie bez niezależnych sądów gwarantujących ochronę praw podstawowych i swobód obywatelskich, ani też bez aktywnego społeczeństwa obywatelskiego i wolnych mediów zapewniających pluralizm.

Praworządność ma bezpośredni wpływ na życie każdego obywatela – jest warunkiem niezbędnym równości wobec prawa i obrony praw jednostki, zapobiegania nadużywaniu władzy przez organy publiczne oraz rozliczalności władz. Praworządność wpływa na rozliczalność sposobu stanowienia prawa, sprawiedliwość w jego stosowaniu i sprawność jego działania. Dotyczy również kwestii instytucjonalnych, takich jak niezależność i bezstronność sądów oraz podział władz.