Komisja Europejska przyjęła pakiet „rozszerzenie” z 2021 r., w którym przedstawia szczegółową ocenę aktualnej sytuacji i postępów poczynionych przez Bałkany Zachodnie i Turcję na drodze do Unii Europejskiej, ze szczególnym uwzględnieniem wdrażania podstawowych reform, a także jasne wytyczne dotyczące priorytetów reform na najbliższą przyszłość.
Josep Borrell, wysoki przedstawiciel UE do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa oraz wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej, oznajmił: – Musimy zadbać o to, aby proces rozszerzenia pozostał wiarygodny. A jest on dwukierunkowy: nowa metodyka oznacza podejście oparte na faktycznych osiągnięciach. Kładzie się w niej większy nacisk na podstawowe reformy, w takich dziedzinach jak praworządność, podstawowe wolności, gospodarka i funkcjonowanie instytucji demokratycznych. Nasi partnerzy muszą zająć się tymi kwestiami – leży to w interesie ich obywateli oraz pozwala osiągać postępy na drodze do UE. Muszą też odłożyć na bok to, co ich dzieli. Z kolei my jako UE musimy wywiązać się z naszych zobowiązań. UE nie jest kompletna bez Bałkanów Zachodnich. Nadszedł czas, by się zjednoczyć i wspólnie budować silniejszą Europę.
Prezentując tegoroczny pakiet, składający się z komunikatu w sprawie polityki rozszerzenia UE i sprawozdań rocznych, Olivér Várhelyi, komisarz do spraw sąsiedztwa i rozszerzenia, stwierdził: – Polityka rozszerzenia to geostrategiczna inwestycja w pokój, stabilizację, bezpieczeństwo i wzrost gospodarczy na całym kontynencie europejskim. Jest to proces oparty na osiągnięciach, w którym naszym zadaniem jest merytoryczna i rzetelna ocena oraz przedstawienie jasnego planu działań, które pozwolą naszym partnerom przyspieszyć i pogłębić prowadzone reformy. Jest to zgodne z naszą zmienioną metodyką rozszerzenia, co zwiększa wiarygodność procesu. Wspieramy przy tym Bałkany Zachodnie i Turcję, udostępniając znaczne wsparcie finansowe w ramach nowego Instrumentu Pomocy Przedakcesyjnej (IPA III). IPA III jest także głównym źródłem finansowania realizacji Planu gospodarczo-inwestycyjnego dla Bałkanów Zachodnich, który opiewa na niemal 30 mld euro i który ma stymulować wzrost gospodarczy regionu i jego konwergencję z UE, a także wesprzeć długoterminową odbudowę po pandemii.
Bałkany Zachodnie
Niedawna wizyta przewodniczącej Komisji Ursuli von der Leyen w regionie oraz szczyt UE – Bałkany Zachodnie, który odbył się 6 października 2021 r. w Brdzie pri Kranju w Słowenii, były ważnym sygnałem potwierdzającym, że przyszłość Bałkanów Zachodnich leży w Unii Europejskiej. Wyraźne i strategiczne zaangażowanie UE w regionie znalazło odzwierciedlenie w szeregu kluczowych działań przynoszących wymierne korzyści obywatelom Bałkanów Zachodnich – począwszy od stałego wsparcia działań podejmowanych w reakcji na COVID-19, a skończywszy na zobowiązaniu do zapewnienia znaczących środków w ramach planu gospodarczo-inwestycyjnego na wsparcie długoterminowego wzrostu gospodarczego i transformacji w kierunku bardziej ekologicznych, cyfrowych i innowacyjnych gospodarek.
Czarnogóra i Serbia zgodziły się na stosowanie zmienionej metodyki. Pierwsze polityczne konferencje międzyrządowe z udziałem Czarnogóry i Serbii odbyły się w czerwcu 2021 r. Wytyczono wówczas polityczny kierunek procesu akcesyjnego.
Według oceny Komisji w przypadku Czarnogóry osiągnięto obecnie ogólną równowagę między postępami w ramach rozdziałów dotyczących praworządności, z jednej strony, a postępami w negocjacjach w sprawie przystąpienia dotyczących wszystkich rozdziałów. Priorytetem, który umożliwi dalsze ogólne postępy w negocjacjach akcesyjnych, nadal pozostaje spełnienie kryteriów pośrednich w zakresie praworządności ustalonych w rozdziałach 23 i 24. Osiągnięcie tego celu pośredniego wymaga od władz wykazania w praktyce zaangażowania na rzecz realizacji przez Czarnogórę unijnego programu reform. Czarnogóra musi podjąć intensywniejsze działania w celu rozwiązania nierozstrzygniętych kwestii, w tym w kluczowych obszarach, takich jak wolność wypowiedzi i wolność mediów oraz walka z korupcją i przestępczością zorganizowaną, bez wycofywania się przy tym z wcześniejszych osiągnięć w ramach reformy sądownictwa.
W ocenie Komisji w przypadku Serbii osiągnięto obecnie ogólną równowagę między postępami w ramach rozdziałów dotyczących praworządności i normalizacji stosunków z Kosowem, z jednej strony, a postępami w negocjacjach w sprawie przystąpienia dotyczących wszystkich rozdziałów, z drugiej strony. Serbia musi kontynuować, przyspieszyć i pogłębić reformy, zwłaszcza w obszarze niezależności sądów, walki z korupcją, wolności mediów, wewnętrznego rozliczenia zbrodni wojennych i zwalczania przestępczości zorganizowanej. Władze serbskie powinny zakończyć w szczególności do końca bieżącego roku reformę konstytucyjną w dziedzinie sądownictwa. Postępy Serbii w zakresie praworządności i normalizacji stosunków z Kosowem mają zasadnicze znaczenie, gdyż będą one decydujące dla tempa negocjacji w sprawie przystąpienia. Serbia musi również w większym stopniu dostosować się do polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE. Niedawny wzrost stopnia tego dostosowania jest dobrym krokiem w tym kierunku. Komisja z zadowoleniem odnotowuje, że Serbia spełniła kryteria otwarcia klastra 3 i 4. Komisja popiera dążenie Serbii do jak najszybszego otwarcia nowych klastrów w procesie akcesyjnym na podstawie ciągłych postępów w zakresie reform.
Albania i Macedonia Północna nadal spełniają warunki rozpoczęcia negocjacji akcesyjnych i osiągają stałe postępy na drodze unijnych reform. Opóźnienia w oficjalnym rozpoczęciu negocjacji akcesyjnych z Albanią i Macedonią Północną mają negatywny wpływ na wiarygodność UE. Rozwiązanie nierozstrzygniętych kwestii dwustronnych między Bułgarią a Macedonią Północną powinno być kwestią priorytetową. Niezwykle ważne jest, aby państwa członkowskie UE niezwłocznie zakończyły dyskusje na temat ram negocjacyjnych oraz aby pierwsze konferencje międzyrządowe z udziałem obu krajów odbyły się jak najszybciej, jeszcze przed końcem bieżącego roku.
W Bośni i Hercegowinie strategiczny cel, jakim jest integracja z UE, nie przełożył się na konkretne działania. Środowisko polityczne jest w dalszym ciągu spolaryzowane, a przywódcy polityczni nadal angażowali się w retorykę, która prowadzi do podziałów, oraz niekonstruktywne spory polityczne, które utrudniły ogólne postępy w realizacji 14 kluczowych priorytetów. Blokada instytucji państwowych oraz wezwania do wycofania się z przeprowadzonych reform budzą głębokie zaniepokojenie. Kwestie te można przezwyciężyć tylko poprzez dialog polityczny. Wyraźny spadek stopnia dostosowania się Bośni i Hercegowiny do polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE jest negatywnym sygnałem. Podjęto jednak pewne znaczące kroki – np. w Mostarze po 12 latach przeprowadzono wybory samorządowe. Bośnia i Hercegowina musi zająć się 14 kluczowymi priorytetami, do których należy m.in. reforma ordynacji wyborczej i reforma konstytucyjna. Będzie musiała także przeprowadzić znaczącą część reform, zanim Komisja będzie mogła zalecić przyznanie temu krajowi statusu kraju kandydującego.
W Kosowie przedterminowe wybory parlamentarne w lutym 2021 r. doprowadziły do utworzenia nowego rządu, który dysponuje wyraźną większością parlamentarną. Zasadnicze znaczenie będzie miało pełne i skuteczne wdrożenie planu działania w nadchodzącym okresie. Komisja podtrzymuje swoją ocenę z lipca 2018 r., w której stwierdziła, że Kosowo spełniło wszystkie kryteria liberalizacji reżimu wizowego, ale wniosek w tej sprawie wciąż oczekuje na rozpatrzenie przez Radę i powinien zostać potraktowany jako pilny.
Kompleksowe, prawnie wiążące porozumienie normalizacyjne z Serbią jest kwestią pilną i niezbędną, aby Kosowo i Serbia mogły poczynić dalsze postępy na drodze integracji europejskiej. Serbia i Kosowo muszą konstruktywnie zaangażować się w proces dialogu, wspierany przez wysokiego przedstawiciela oraz wiceprzewodniczącego Komisji Josepa Borrella i specjalnego przedstawiciela UE Miroslava Lajcaka.
Wszystkich sześciu partnerów z Bałkanów Zachodnich zobowiązało się do ustanowienia wspólnego rynku regionalnego, opartego na przepisach i standardach unijnych. Powinni oni przy tym skupić się na pokonywaniu napotkanych trudności, tak by inicjatywa ta przynosiła wymierne zyski obywatelom i przedsiębiorstwom w regionie oraz by zmaksymalizować korzyści z inwestycji realizowanych w ramach planu gospodarczo-inwestycyjnego.
Turcja
Turcja jest kluczowym partnerem Unii Europejskiej w ważnych obszarach będących przedmiotem wspólnego zainteresowania, takich jak migracja, zwalczanie terroryzmu, gospodarka, handel, energetyka i transport.
W 2021 r. dialog i współpraca z Turcją były bardziej intensywne. Rada Europejska kilkakrotnie stwierdziła, że w strategicznym interesie UE leży stabilne i bezpieczne środowisko we wschodniej części Morza Śródziemnego oraz wypracowanie opartych na współpracy i wzajemnie korzystnych stosunków z Turcją. Z zadowoleniem przyjęła deeskalację konfliktu trwającego we wschodniej części Morza Śródziemnego; deeskalację tę należy kontynuować. Zgodnie ze wspólnym komunikatem na temat stanu stosunków między UE a Turcją z marca 2021 r. Unia Europejska jest gotowa zaangażować się, by stopniowo, proporcjonalnie i w sposób odwracalny zacieśniać współpracę z Turcją w szeregu obszarów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania. Będzie to możliwe pod warunkiem dalszej deeskalacji, konstruktywnego zaangażowania ze strony Turcji, a także przy zachowaniu ustalonych warunków. W przypadku wznowienia jednostronnych działań lub prowokacji naruszających prawo międzynarodowe UE wykorzysta wszelkie dostępne jej instrumenty i opcje, aby bronić swoich interesów i interesów swoich państw członkowskich. Oczekuje się, że Turcja będzie aktywnie wspierać negocjacje w sprawie sprawiedliwego, kompleksowego i trwałego rozwiązania kwestii cypryjskiej w ramach ONZ.
Przywódcy UE potwierdzili, że dialog na temat praworządności i praw podstawowych pozostaje integralną częścią stosunków UE-Turcja. Turcja nie podjęła wiarygodnych działań w odniesieniu do poważnych zastrzeżeń UE dotyczących dalszego pogorszenia się sytuacji w obszarze praworządności, praw podstawowych i niezależności sądownictwa. Turcja musi pilnie odwrócić tę negatywną tendencję przez rozwiązanie problemu osłabienia skutecznych mechanizmów kontroli i równowagi w systemie politycznym. Oświadczenie UE-Turcja z marca 2016 r. nadal przynosiło rezultaty, a Turcja w dalszym ciągu odgrywała kluczową rolę w rozwiązywaniu problemu migracji na szlaku wschodniośródziemnomorskim i przyjmowała największą liczbę uchodźców na świecie. UE z zadowoleniem przyjmuje ratyfikację przez Turcję porozumienia klimatycznego z Paryża i liczy na współpracę z Turcją we wdrażaniu Europejskiego Zielonego Ładu.
Dalsze działania
Rada rozpatrzy teraz dzisiejsze zalecenia Komisji i podejmie decyzje w sprawie dalszych działań.
Kontekst
Obecny program rozszerzenia obejmuje partnerów z Bałkanów Zachodnich i Turcję.
Negocjacje akcesyjne rozpoczęto z Turcją (2005 r.), Czarnogórą (2012 r.) i Serbią (2014 r.). W marcu 2020 r. państwa członkowskie jednomyślnie zgodziły się rozpocząć negocjacje akcesyjne z Macedonią Północną i Albanią. Potencjalnymi kandydatami są Bośnia i Hercegowina (wniosek o członkostwo w UE złożyła w lutym 2016 r.) i Kosowo (w kwietniu 2016 r. wszedł w życie układ o stabilizacji i stowarzyszeniu).
Proces przystąpienia do UE nadal opiera się na określonych kryteriach, sprawiedliwych i rygorystycznych warunkach oraz na zasadzie „indywidualnych osiągnięć”. Przystąpienie do UE wymaga przeprowadzenia złożonych reform w celu przyjęcia zobowiązań wynikających z członkostwa i skorzystania z wielu możliwości, jakie ono z sobą niesie. Aby umożliwić dalszy bieg tego procesu, kandydaci muszą w pierwszej kolejności osiągać rzeczywiste i trwałe postępy w kluczowych kwestiach, takich jak: praworządność, reforma wymiaru sprawiedliwości, walka z korupcją i przestępczością zorganizowaną, bezpieczeństwo, prawa podstawowe, funkcjonowanie instytucji demokratycznych i reforma administracji publicznej, a także rozwój gospodarczy i konkurencyjność.
Duże znaczenie mają również dalsze postępy w zakresie pojednania, stosunków dobrosąsiedzkich i współpracy regionalnej.
Sprawozdania zawarte w tegorocznym pakiecie „rozszerzenie” stanowią także dalsze wdrożenie wniosków dotyczących zmienionej metodyki akcesyjnej, określonej w komunikacie Komisji Europejskiej pt. „Usprawnienie procesu akcesyjnego – wiarygodna perspektywa członkostwa w UE dla państw regionu Bałkanów Zachodnich”, zatwierdzonej przez państwa członkowskie w marcu 2020 r.
W zmienionej metodyce akcesyjnej kładzie się jeszcze większy nacisk na podstawowe reformy w dziedzinie praworządności, gospodarki i funkcjonowania instytucji demokratycznych, wolności wypowiedzi, wolności i pluralizmu mediów, a także administracji publicznej. Mają one zasadnicze znaczenie dla przygotowania krajów kandydujących i potencjalnych kandydatów do spełnienia wymogów członkostwa. Zdolność i wola polityczna krajów objętych procesem rozszerzenia do skupienia się na tych reformach i ich przyspieszenia mają kluczowe znaczenie dla integracji tych krajów z UE.
Rozdziały negocjacyjne pogrupowano w sześć klastrów tematycznych, co pozwala na szerszą współpracę tematyczną z partnerami. Do państw członkowskich zwrócono się o większy udział w przygotowaniu pakietu – konsultowano się z nimi w trakcie prac, a państwa wnosiły swój wkład i wiedzę fachową, m.in. za pośrednictwem ambasad. Sprawozdania z 2021 r. zawierają również ocenę publicznego zaangażowania politycznego władz w realizację strategicznego celu, jakim jest przystąpienie do UE.
Przyjęty 15 września br. nowy Instrument Pomocy Przedakcesyjnej (IPA III) z budżetem w wysokości ponad 14 mld euro jest solidną inwestycją w przyszłość regionu objętego procesem rozszerzenia. Za pomocą tego instrumentu UE będzie mogła zapewnić niezbędne środki finansowe na wspieranie najważniejszych reform politycznych, instytucjonalnych, społecznych i gospodarczych w celu zapewnienia zgodności ze standardami UE i stopniowego dostosowywania się przez poszczególnych partnerów do jej zasad i polityk.
