Aby skutecznie reagować na megatrendy i wyzwania związane z globalizacją, urbanizacją i starzeniem się społeczeństwa oraz czerpać korzyści z transformacji ekologicznej i cyfrowej, należy opracować dostosowane do lokalnych warunków strategie i środki, uwzględniające różnorodność terytoriów UE, ich szczególne potrzeby i mocne strony.
W całej UE średni wiek mieszkańców na obszarach wiejskich jest wyższy niż w miastach, ponadto w nadchodzącym dziesięcioleciu nastąpi powolny spadek populacji na tych obszarach. Jeżeli temu zjawisku towarzyszy brak łączności, słabo rozwinięta infrastruktura, brak zróżnicowanych możliwości zatrudnienia i ograniczony dostęp do usług, takich jak transport publiczny, szkoły, szpitale i handel, obszary wiejskie stają się mniej atrakcyjne jako miejsca do życia i pracy. Jednocześnie obszary wiejskie są aktywnymi uczestnikami transformacji ekologicznej i cyfrowej w UE. Osiągnięcie celów związanych z cyfrowymi ambicjami UE na 2030 r. może zapewnić więcej możliwości zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich., niezwiązanych z rolnictwem i leśnictwem, tworząc nowe perspektywy rozwoju produkcji, a zwłaszcza usług, oraz przyczyniając się do poprawy rozmieszczenia geograficznego usług i przemysłu.
Długoterminowa wizja dla obszarów wiejskich w UE ma na celu sprostanie tym wyzwaniom i problemom poprzez wykorzystanie pojawiających się obecnie możliwości związanych z zieloną i cyfrową transformacją UE oraz wniosków z pandemii COVID-19, a także poprzez określenie sposobów poprawy jakości życia na obszarach wiejskich, osiągnięcia zrównoważonego rozwoju terytorialnego i pobudzenia wzrostu gospodarczego.
Pakt na rzecz obszarów wiejskich
Nowy pakt na rzecz obszarów wiejskich będzie angażował podmioty na szczeblu unijnym, krajowym, regionalnym i lokalnym, aby ułatwić realizację wspólnych celów określonych w wizji, wspierać spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną oraz reagować na wspólne aspiracje społeczności wiejskich. Komisja będzie ułatwiać te działania ramowe za pośrednictwem istniejących sieci i zachęcać do wymiany pomysłów i najlepszych praktyk na wszystkich szczeblach.
Plan działania UE na rzecz obszarów wiejskich
Komisja przedstawiła dziś również plan działania na rzecz pobudzenia zrównoważonego, spójnego i zintegrowanego rozwoju obszarów wiejskich. Obszary wiejskie otrzymują już wsparcie w ramach kilku obszarów polityki UE, które przyczyniają się do ich zrównoważonego, sprawiedliwego, ekologicznego i innowacyjnego rozwoju. Zasadnicze znaczenie dla wspierania i wdrażania omawianego planu działania będą miały wspólna polityka rolna (WPR) i polityka spójności, jednak aby urzeczywistnić tę wizję, równocześnie podejmowane będą działania w wielu innych obszarach polityki UE.
W wizji i planie działania określono cztery dziedziny, w których realizowane będą inicjatywy przewodnie, aby obszary wiejskie stały się:
- Silniejsze: wzmocnienie pozycji społeczności wiejskich, poprawienie dostępu do usług i ułatwienie innowacji społecznych;
- Lepiej skomunikowane: poprawienie łączności – zarówno transportu, jak i dostępu cyfrowego;
- Odporne: ochrona zasobów naturalnych i zazielenianie działalności rolniczej w celu przeciwdziałania zmianie klimatu, przy jednoczesnym zapewnieniu odporności społecznej poprzez oferowanie dostępu do szkoleń i różnorodnych możliwości zatrudnienia wysokiej jakości;
- Zamożne: zróżnicowanie działalności gospodarczej i zwiększenie wartości dodanej działalności rolniczej i rolno-spożywczej oraz agroturystyki.
Komisja będzie wspierać i monitorować wdrażanie planu działania UE na rzecz obszarów wiejskich oraz regularnie go aktualizować, aby zapewnić jego aktualność. Będzie również nadal współpracować z państwami członkowskimi i podmiotami wiejskimi, kontynuując dialog na tematy dotyczące obszarów wiejskich. Ponadto wprowadzony zostanie mechanizm oceny wpływu polityki na obszary wiejskie, który umożliwi przyjrzenie się polityce UE przez pryzmat potrzeb obszarów wiejskich. Celem jest lepsze określenie i uwzględnienie potencjalnego wpływu i skutków różnych strategii politycznych Komisji na zatrudnienie, wzrost gospodarczy i zrównoważony rozwój na obszarach wiejskich.
Ponadto w celu dalszej poprawy gromadzenia i analizy danych dotyczących obszarów wiejskich, w ramach Komisji utworzone zostanie centrum monitorowania obszarów wiejskich. Dostarczy ono danych potrzebnych do kształtowania polityki rozwoju obszarów wiejskich i pomoże w realizacji planu działania na rzecz obszarów wiejskich.
Dalsze działania
Zaprezentowana dziś długoterminowa wizja dla obszarów wiejskich stanowi pierwszy krok w kierunku silniejszych, lepiej skomunikowanych, odpornych i zamożnych obszarów wiejskich do 2040 r. Pakt na rzecz obszarów wiejskich i plan działania UE na rzecz obszarów wiejskich będą kluczowymi elementami służącymi osiągnięciu tych celów.
Do końca 2021 r. Komisja wraz z Komitetem Regionów rozpocznie analizę działań, które należy podjąć, aby osiągnąć cele wizji. Do połowy 2023 r. Komisja podsumuje, jakie działania finansowane przez UE i państwa członkowskie zostały przeprowadzone i zaplanowane dla obszarów wiejskich. Na początku 2024 r. opublikowane zostanie publiczne sprawozdanie, w którym określone zostaną obszary wymagające zwiększonego wsparcia i finansowania, a także dalsze działania w oparciu o plan działania UE na rzecz obszarów wiejskich. Dyskusje na temat sprawozdania zostaną uwzględnione w refleksji nad przygotowaniem wniosków na okres programowania 2028-2034.
Kontekst
Potrzebę opracowania długoterminowej wizji dla obszarów wiejskich podkreślono w wytycznych politycznych przewodniczącej Ursuli von der Leyen oraz w pismach określających zadania wiceprzewodniczącej Dubravki Šuicy, komisarza Janusza Wojciechowskiego i komisarz Elisy Ferreiry.
W art. 174 TFUE wzywa się UE do poświęcenia szczególnej uwagi obszarom wiejskim, w celu wspierania harmonijnego rozwoju całej Unii oraz wzmacniania jej spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej i zmniejszania dysproporcji w poziomach rozwoju różnych regionów.
W kwietniu 2021 r. przeprowadzono badanie Eurobarometru oceniające priorytety długoterminowej wizji dla obszarów wiejskich. Badanie wykazało, że 79 proc. obywateli UE uważa, że UE powinna brać pod uwagę obszary wiejskie przy podejmowaniu decyzji dotyczących wydatków publicznych; 65 proc. obywateli UE uważa, że lokalne terytoria lub regiony powinny mieć możliwość decydowania o tym, w jaki sposób wydawane są unijne środki przeznaczone dla obszarów wiejskich; 44 proc. jako najważniejsze potrzeby obszarów wiejskich wskazało infrastrukturę transportową i łączność.
Od 7 września do 30 listopada 2020 r. Komisja przeprowadziła konsultacje publiczne na temat długoterminowej wizji dla obszarów wiejskich. Ponad 50 proc. respondentów stwierdziło, że najbardziej palącym problemem na obszarach wiejskich jest infrastruktura. 43 proc. respondentów jako kolejną pilną potrzebę wskazało dostęp do podstawowych usług i udogodnień, takich jak woda i energia elektryczna, a także banki i urzędy pocztowe. Respondenci uważają, że w ciągu najbliższych dwudziestu lat atrakcyjność obszarów wiejskich będzie w dużej mierze zależeć od dostępności łączności cyfrowej (93 proc.), podstawowych usług i usług elektronicznych (94 proc.) oraz od poprawy realizacji celów środowiskowych i klimatycznych w rolnictwie (92 proc.).
Wypowiedzi członków kolegium komisarzy
Wiceprzewodnicząca do spraw demokracji i demografii Dubravka Šuica powiedziała: Prawie 30 proc. ludności UE mieszka na obszarach wiejskich. Naszym celem jest znaczna poprawa ich jakości życia. Wysłuchaliśmy ich obaw i wraz z nimi opracowaliśmy wizję przyszłości, uwzględniając nowe możliwości, jakie stwarza transformacja ekologiczna i cyfrowa w UE, oraz biorąc pod uwagę wnioski z pandemii COVID-19. Dzięki niniejszemu komunikatowi chcemy nadać nowy impuls obszarom wiejskim, które mogą być atrakcyjnym, żywym i dynamicznym miejscem, nie tracąc swojego unikalnego charakteru. Chcemy, aby obszary i społeczności wiejskie odgrywały większą rolę w budowaniu przyszłości Europy.
Komisarz ds. rolnictwa Janusz Wojciechowski stwierdził: Obszary wiejskie mają dziś kluczowe znaczenie dla UE, ponieważ produkują naszą żywność oraz chronią nasze dziedzictwo i krajobraz. Powinny też odegrać ważną rolę w transformacji ekologicznej i cyfrowej. Musimy jednak zapewnić tym społecznościom wiejskim odpowiednie narzędzia umożliwiające pełne wykorzystanie przyszłych możliwości i sprostanie wyzwaniom, przed którymi stoją obecnie. Pierwszym krokiem w kierunku przekształcenia naszych obszarów wiejskich jest opracowanie długofalowej wizji ich rozwoju. Do jej realizacji przyczyni się nowa WPR, która będzie wspierać inteligentny, odporny i zróżnicowany sektor rolnictwa, wzmacniać ochronę środowiska i działania w dziedzinie klimatu oraz rozwijać strukturę społeczno-gospodarczą obszarów wiejskich. Dopilnujemy, by plan działania UE na rzecz obszarów wiejskich umożliwiał zrównoważony rozwój obszarów wiejskich w Europie.
Komisarz ds. spójności i reform Elisa Ferreira powiedziała: Chociaż wszyscy stawiamy czoła tym samym wyzwaniom, nasze terytoria dysponują różnymi środkami do radzenia sobie z nimi, mają też różne mocne strony i możliwości. Nasza polityka musi uwzględniać różnorodne cechy poszczególnych regionów. Demokratyczna i spójna Unia, której chcemy, musi być bliższa obywatelom i regionom i angażować w działania wszystkie szczeble sprawowania rządów. Długoterminowa wizja dla obszarów wiejskich wymaga opracowania rozwiązań dostosowanych do ich specyficznych potrzeb i zasobów, z udziałem władz regionalnych i lokalnych oraz lokalnych społeczności. Aby obszary wiejskie mogły stać się motorami rozwoju gospodarczego, muszą być w stanie zaoferować swoim mieszkańcom podstawowe usługi i wykorzystać ich mocne strony. Wszystkie te cele leżą u podstaw nowej polityki spójności na lata 2021-2027.
