10 czerwca odbyło się drugie z serii webinariów poświęconych polityce miejskiej oraz Europejskiemu Zielonemu Ładowi w nowej unijnej perspektywie finansowej. Tym razem analizowano znaczenie tych kwestii dla województwa śląskiego, które będzie najprawdopodobniej największym europejskim beneficjentem Funduszu Sprawiedliwej Transformacji.
P.o. dyrektor Przedstawicielstwa KE w Polsce Witold Naturski podkreślił, że Europejski Zielony Ład jest nową polityką inwestycyjną UE, która będzie wszechobecna we wszystkich działaniach finansowanych z budżetu UE. Kwestia Śląska jest specyficzna – Fundusz Sprawiedliwej Transformacji i oczekiwane 2 mld euro dla woj. śląskiego zaprogramowano na zupełnie nowe działania – przeciwdziałanie skutkom wyzwań, z którymi zmagamy się po raz pierwszy w historii. Choć Śląsk ma za sobą dwie duże reformy górnictwa, to likwidacja sektora węgla kamiennego w najbliższych dekadach jest nowością. Województwo będzie dysponowało swoim Regionalnym Programem Operacyjnym, który jest obecnie w przygotowaniu.
Krzysztof Matyjaszczyk, prezydent Częstochowy i przedstawiciel Komitetu Regionów podkreślił, że współczesne miasta nie zapewniają jedynie miejsc pracy czy podstawowych funkcji mieszkaniowych, ale stają się głównym ośrodkiem wiedzy, kultury, innowacji, biznesu oraz integracji społecznej i tym samym mierzą się z nowymi wyzwaniami społecznymi, gospodarczymi, środowiskowymi oraz przestrzennymi. Odpowiedzią jest polityka miejska skoncentrowana na instrumentach terytorialnych umożliwiających jak najlepsze wykorzystanie potencjału polskich miast. Nabiera to szczególnego znaczenia w kontekście Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych (ZIT) – tylko model działania oparty na projektach zintegrowanych zapewni zrównoważony rozwój. Założenia nowej perspektywy finansowej UE na lata 2021-27 oparte m.in. na EZŁ pozwalają władzom samorządowym podjąć próbę zrealizowania wyzwań środowiskowych, takich jak jakość powietrza (niska efektywność energetyczna budynków mieszkalnych i ilość odpadów), gospodarczych (innowacyjność, wspieranie inkubatorów przedsiębiorczości i lokalnych przedsiębiorstw), wyzwań społecznych (zmniejszająca się liczba ludności i zwiększony udział osób starszych w populacji miast oraz związana z tym potrzeba zabezpieczania zaplecza instytucjonalnego usług zdrowotnych opiekuńczych) oraz wyzwań wynikających z pandemii COVID-19.
W pierwszej części spotkania omówiona została polityka miejska i Europejski Zielony Ład z perspektywy Komisji Europejskiej. Katarzyna Szumielewicz z Dyrekcji Generalnej KE ds. Polityki Regionalnej i Miejskiej (DG REGIO). Przykładem podejścia terytorialnego są ZIT, które w poprzedniej perspektywie zadziałały w Polsce, w tym na Śląsku. Gminy i powiaty w obszarach funkcjonalnych udowodniły, że potrafią współpracować w realizacji wspólnych inwestycji, np. kolej metropolitalna. Współpraca w ramach ZIT ma potencjalnie największą wartość dodaną w przypadku dużych ośrodków miejskich, ponieważ muszą się zmierzyć ze złożonymi wyzwaniami z wielu sektorów. Dlatego jedynie zintegrowana i wielosektorowa strategia terytorialna dla całego obszaru funkcjonalnego może kompleksowo odpowiedzieć na te wzywania.
Mirosław Dybowski (DG REGIO) omówił wyzwania dla zrównoważonego transportu miejskiego. Miasta są lokomotywami wzrostu, jednak ten sukces ma swoją cenę – rośnie powierzchnia miast i liczby mieszkańców, co przekłada się to na intensyfikację ruchu. Obecnie transport miejski odpowiada za emisję ok. 25 proc. emisji dwutlenku węgla pochodzących z całego transportu, z czego 80 proc. przypada na samochody prywatne. Poziom zatłoczenia dróg wzrasta, jednak brakuje alternatywy. Dlatego UE dąży do poprawy infrastruktury transportu publicznego, zwiększenia bezemisyjnych środków transportu, wyeliminowania wypadków śmiertelnych („Wizja zero”), a także redukcji emisji i zatorów w miastach. UE wspiera nowe zrównoważone usługi mobilności takich jak inteligentne usługi transportowe oraz rozwiązania typu „mobilność jako usługa” (car-sharing, bike-sharing). Infrastruktura drogowa w miastach nie będzie objęta priorytetami inwestycyjnymi, chyba że będzie wspierać transport publiczny. Podkreślił, że efektywne planowanie mobilności musi być połączone z efektywnym planowaniem innych polityk miejskich. Bardzo istotna jest również współpraca międzyinstytucjonalna i między terytorialna przy organizowaniu transportu. Dlatego KE zachęca, żeby oprzeć wszystkie działania w obszarze mobilności miejskiej w tym inwestycje transportowe o tzw. plany zrównoważonej mobilności miejskiej – jedyny instrument, który zapewnia uwzględnienie 3 form integracji: multimodalnej, terytorialnej oraz różnych polityk miejskich.
Andrzej Urbanik (DG REGIO) przedstawił doświadczenia i rekomendacje KE w zakresie działań antysmogowych. Podkreślił, że według KE poprawa jakości powietrza to jedno z najważniejszych wyzwań rozwojowych stojących przed Polską w nadchodzącym okresie. Dodatkowo w tym miesiącu KE wezwała Polskę do dokonania prawidłowej transpozycji do prawodawstwa krajowego wszystkich wymogów dyrektywy w sprawie redukcji krajowych emisji niektórych rodzajów zanieczyszczeń atmosferycznych. KE zdaje sobie sprawę, że polskie samorządy próbują radzić sobie z problemem zanieczyszczenia powietrza, ale pomimo podjętych działań i środków problem ten nie jest rozwiązany, a tempo zmian zadowalające. Jak podkreślił, działania regionalne powinny być komplementarne względem działań krajowych. Krajowy program „Czyste Powietrze” i fundusz termomodernizacyjny będą zasilone środkami w ramach Krajowego Planu Odbudowy. Wydatkowanie środków z KPO będzie powiązane z reformami – Polska będzie musiała przedstawić reformy, które pozwolą zrealizować ambitniejsze cele niż wymiana 75000 kotłów rocznie – potrzebne jest realne wsparcie samorządów w realizacji programu ochrony powietrza i uchwał antysmogowych, czego obecnie brakuje. Regiony powinny się zaangażować poprzez szkolenia i wyposażenia straży miejskich w odpowiedni sprzęt służący egzekucji uchwał, jak np. w Krakowie (drony). Wsparcie edukacyjne dla obywateli – stworzenie sieci ekodoradców, szkolenia dla instalatorów. Konieczne są dalsze prace nad poprawą programu „Czystsze Powietrze” poprzez dalsze usprawnienia w zarządzaniu – ustanowienie systemów planów rocznych, monitorowanie, ocenę i działania informacyjne. Urbanik zaznaczył, że potrzebne są instrumenty polityczne i regulacyjne – od uchwalenia i skutecznej egzekucji uchwał antysmogowych po ulepszony system wsparcia najuboższych
Karolina Jaszczyk, Dyrektor Biura Związku Gmin i Powiatów Subregionu Centralnego Województwa Śląskiego przedstawiła założenia polityki miejskiej w ramach nowych wieloletnich ram finansowych UE z perspektywy jednostek samorządu terytorialnego. Jak podkreśliła, najistotniejsza jest współpraca pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego i na poziomie subregionów oraz Urzędem Marszałkowskim. Dzięki temu na terenie województwa śląskiego udało się wdrożyć prawie całą alokację.
Prezydent Jaworzna Paweł Silbert przedstawił praktyczny wymiar ZIT – rozwój elektromobilnej komunikacji miejskiej. Obecnie 63 proc. floty w Jaworznie to pojazdy elektryczne, celem jest przekroczenie 70 proc. Doświadczenie to udowodniło lepsze właściwości trakcyjne elektrycznych autobusów, większy komfort podróżowania, niższe koszty bieżącej eksploatacji i poprawę wizerunku transportu publicznego. Autobusy elektryczne są tańsze w bieżącej eksploatacji mniej więcej o połowę w porównaniu z autobusami spalinowymi.
Starosta pszczyńska Barbara Bandoła przedstawiła relację z realizacji projektu „Budowa zintegrowanego centrum przesiadkowego w Pszczynie z niezbędna infrastruktura towarzyszącą”. Jest to projekt objęty współpracą gminy i powiatu. Celem jest zmniejszenie emisyjności sektora transportowego, wzrost aktywności fizycznej poprzez zwiększenie użycia transportu rowerowego, wzrost atrakcyjności przestrzennej, oraz wzrost dostępności. Partnerstwo w projektach to realna współpraca samorządów na różnym szczeblu, łatwiejsza możliwość sfinansowania złożonych inwestycji oraz pozyskania inwestowania, wspólne zarzadzanie projektem i monitorowanie realizacji co wpływa pozytywnie na jego przebieg.
Anna Jedynak, pełnomocnik Prezydenta Sosnowca ds. funduszy zewnętrznych i polityki społecznej podkreśliła, że Sosnowiec to miasto, które ma szczególne problemy związane z terenami pogórniczymi. Dlatego tak ważny jest Fundusz Sprawiedliwej Transformacji. Miasto realizuje kilka pakietów projektów i jest w czołówce miast pod względem pozyskiwania i wydatkowania funduszy UE w województwie śląskim. Trwa kompleksowa modernizacja i termomodernizacja budynków, rewitalizacja w Sosnowcu, inwestycje w OZE, modernizacja oświetlenia ulicznego na efektywnie energetycznie (prawie wszystkie punkty w mieście są oświetlane w systemie LED, dodatkowo w 14000 zmieniono system sterowania).
Michał Pierończyk, wiceprezydent Rudy Śląskiej, przypomniał że to kolejny region, który traci swoje górnicze funkcje i jest objęty programem „Zielone Śląskie 2030”. Miasto doświadcza szczególnych problemów przestrzennych i społecznych, jest mocno dotknięte zjawiskiem transformacji – to naznaczy przyszłą perspektywę finansową. ZIT są tam szczególnie ważne ze względu na wyzwania: czystsze powietrze, wydajność i ubóstwo energetyczne.
Partnerskie podejście do polityki miejskiej na przykładzie projektu modernizacji lotniska w Gliwicach przedstawiła Katarzyna Kobierska, naczelnik Biura Rozwoju Miasta. W tym projekcie istotny był sposób prowadzenia polityki miejskiej – kładziono nacisk na rozwój ekosystemu małych i średnich przedsiębiorstw, tworzenie możliwości lokalizowania konkretnych firm w mieście z wykorzystaniem potencjału wewnętrznego, zasobów ludzkich i lokalizację jednostek badawczo-rozwojowych. Dzięki środkom UE powstaje Park Technologiczny, trwa rewitalizacja terenów pokopalnianych na potrzeby funkcjonowania inkubatora przedsiębiorczości. Takie podejście skłoniło do wykorzystania potencjału lotniska, które koncentrowało się wcześniej na działalności sportowej. Zostanie przy nim uruchomiona działalność biznesowa – produkcja samolotów. Kolejne inwestycje tego rodzaju są kwestią czasu. Dzięki temu powstało zapotrzebowanie, na które odpowiedziała Politechnika Śląska tworząc nowe kierunki studiów – transport oraz inżynierię lotniczą i kosmiczną.
Małgorzata Domagalska, naczelnik wydziału funduszy europejskich w Urzędzie Miasta Katowice przedstawiła założenia Katowickiego hubu gamingowo-technologicznego jako przykładu transformacji społeczno-gospodarczej terenów pokopalnianych. Katowice od ponad 20 lat są realizują takie projekty. Naczelnik Domagalska przedstawiła rewitalizację jako możliwość rekonstrukcji i modernizacji jak również sprawiedliwy i zrównoważony proces uwzględniający partycypację społeczną, która generuje trwałą zmianę jakościową.
Było to drugie z cyklu trzech webinariów poświęconych polityce miejskiej w nowej perspektywie finansowej, zwłaszcza w kontekście Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych.
