Białą Podlaską 11 maja odwiedzili Szmuel Torenhajm i Shlomo Black. Szczególne miejsce odwiedzin to dawny cmentarz żydowski, kirkut przy ulicach Nowej i Dolnej. Tu w kilku słowach opisali historię swojej rodziny i to z jakim sentymentem powracają do miast takich jak Biała Podlaska czy Łuków. To w Białej Podlaskiej umarł Jair Elimelech Tornhajm, o którym jest mowa w kilku historycznych artykułach naukowych pisanych zarówno w Polsce jak i w Izraelu, Niemczech czy Stanach Zjednoczonych. Rodzina podczas wojny i po wojnie rzucona została w różne strony świata. Odłam Torenhajów trafił m.in. do Brazylii. Mowa o mieszkańcach i potomkach mieszkańców Białej Podlaskiej. To w naszym regionie urodził się i mieszkał od urodzin w 1914 roku do 1942 roku (z przerwą na wyjazd do Pińska do jesziwy) Cwi (Hirsz) Tornhajm, założyciel synagogi Łuków-Wolborz w Bnei Brak w Izraelu, jedyny członek tej rodziny który przeżył wojnę.
Z wizyty gości z Izraela skorzystała młodzież Akademickiego Liceum Ogólnokształcącego przy Państwowej Szkole Wyższej im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej. Delegacja klasy na czele z nauczycielką języka angielskiego Sylwią Tyburską oraz uczniami: Kariną Piotrowską, Olą Borysiuk i Kacprem Banachem tego dnia rozmawiali o kulturze żydowskiej. Rozmowa dotyczyła dawnych czasów. Pochodzenia i korzeni rodzinnych sięgających Białej Podlaskiej i Łukowa. Wizyta na bialskim kirkucie i spotkanie z potomkami bialczan pochodzenia żydowskiego to część szkolnego projektu w którym młodzież chętnie wzięła udział. Projekt nazywa się „Szkoła Dialogu”. W projekt zaangażowana jest cała klasa, a do spotkania wyłoniona została delegacja.
– Jest bardzo zaskakujące, jak mało my bialczanie wiemy o przeszłości naszych dawnych sąsiadów, mieszkańców miasta narodowości żydowskiej. Większość z nas nie wie na ten temat kompletnie nic. Częściej spotykamy się ze stereotypami niż z faktami i wiarygodnymi informacjami. Niewiele mówi się o społeczności miasta przed wojną. Dużo więcej wiemy na temat Radziwiłłów, o Annie Radziwiłłowej która ufundowała kościół świętej Anny. Natomiast gdybyśmy zrobili ankietę na ulicach miasta na temat tego jaką świadomość mają mieszkańcy o istnieniu w Białej Podlaskiej podczas wojny getta, to wyniki uważam byłyby zaskakujące i odzwierciedliłyby niewielką świadomość bialczan na temat historii naszego miasta, nie tak odległej przecież. – mówi Sylwia Tyburska.
W ramach projektu uczniowie ALO pracowali dwukrotnie podczas warsztatów z naukowcami z Centrum Dialogu, był to czas poznawania dawnych mieszkańców, codziennego życia, stosunków społecznych, historii obyczajowych, warunków życia i współpracy w wielonarodowościowym mieście. Tuż przed wojną w Białej Podlaskiej blisko czterdzieści procent mieszkańców stanowili Żydzi. Ale jeszcze za czasów Unii Polsko – Litewskiej mieszkańców pochodzenia żydowskiego na tym terenie było momentami i ponad siedemdziesiąt procent. Sporo było Rosjan, Białorusinów, Ukraińców a nawet Niemców. Społeczeństwo mimo że, wielonarodowościowe żyło zgodnie, dogadywało się i realizowało sporo wspólnych projektów.
– Szczegółowo poznaliśmy historię kilku żyjących wtedy w Białej Podlaskiej osób. Historię tego jak dalej potoczyły się ich losy. Mówi się o narodowości żydowskiej, o milionach ofiar holokaustu a przecież pod każdą liczbą czy pod numerem z obozu koncentracyjnego kryje się imię i nazwisko konkretnego człowieka, jego życie, jego historia. I to jest chyba najbardziej interesujące i dlatego też to dzisiejsze spotkanie jest dla nas tak ważne. – dodaje Kacper Banach, uczeń ALO, uczestnik projektu.
W Białej Podlaskiej wbrew pozorom pozostało kilka ważnych miejsc pamięci, kultury, dziedzictwa materialnego i życia codziennego. Jednym z takich miejsc jest Kirkut – cmentarz żydowski.
Pierwszy w Białej Podlaskiej cmentarz żydowski założony w XVIII wieku znajdował się przy ulicy Brzeskiej. Nowy cmentarz żydowski założony został na początku XIX wieku (ok.1810 roku) przy obecnej ulicy Nowej i Dolnej. Cmentarz zniszczony został podczas II wojny światowej. Dziś jest Pomnikiem upamiętniającym 12 tysięcy Żydów z Białej Podlaskiej, Augustowa i Suwałk, którzy zginęli w hitlerowskich obozach zagłady podczas II wojny światowej.
Ośrodek Brama Grodzka w Lublinie informuje, że nadal poszukiwany jest przede wszystkim aktu zgonu Jurj – Elimelech (Mejlech) Torenhajm / Trochajm / Torhajm.
Jurj był synem Akiwy Meira, mężem Sury Lei z domu Rajch. Jurj umarł prawdopodobnie w 1919 roku w Białej, (ale równie prawdopodobne lata śmierci to rok 1918 lub 1920).
Na stronach internetowych JRI Poland, znajdziemy informację o spisie meldunkowym z 1939 roku na którym wymieniona jest trójka dzieci Jurj – Elimelech (Mejlech) Torenhajma. Nadal trwa ustalanie adresu w którym miejscu Białej Podlaskie zamieszkiwali. Jak podkreśla Emil Majuk z Ośrodka Brama Grodzka w Lublinie: – Nadal wszelkie informacje o rodzinie Torenhajmów czy każde pamiątki, wspomnienia, dokumenty, zdjęcia i fakty dotyczące żydowskiej społeczności miasta Biała Podlaska i okolic są mile widziane.
Informacja o rodzinie Torenhajm
https://www.lukow-historia.pl/?p=4967
Relacja z odsłonięcia ohelu w Łukowie
https://sites.google.com/site/lukowjews/wydarzenia/dni
A tu, dla zainteresowanych, impreza sprzed kilku lat jeszcze z udziałem Cwi (Hirsza) Tornhajma, członka rodziny której korzenie sięgają Białej Podlaskiej.
materiał: Radio Biper Biała Podlaska
tekst: Leszek Niedaleki
źródła: Emil Majuk Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN” w Lublinie / Cezary Nowogrodzki Centrum Turystyki Regionalnej „Przy Trakcie” w Białej Podlaskiej
zdjęcia i opracowanie: Gwalbert Krzewicki
