23. sprawozdanie roczne dla Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczy zmian z 2020 r. Wysoki przedstawiciel UE i wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej Josep Borrell powiedział: – Ustawa o bezpieczeństwie narodowym narzucona przez Pekin jest wykorzystywana do zwalczania sił prodemokratycznych, tłumienia sprzeciwu i pluralizmu oraz osłabiania podstawowych wolności. Zaaresztowanie dziesiątek działaczy prodemokratycznych w styczniu tego roku potwierdza, że tendencja ta przybiera na sile. Chiny świadomie likwidują zasadę „jeden kraj, dwa systemy”, naruszając swoje zobowiązania międzynarodowe oraz ustawę zasadniczą Hongkongu. Regresywne zmiany ordynacji wyborczej zatwierdzone wczoraj w Pekinie to kolejny krok w tym kierunku.
Poważne osłabienie autonomii, demokracji i podstawowych wolności
W sprawozdaniu podkreślono, że w ciągu ostatniego roku Hongkong doświadczył dalszego poważnego osłabienia swojego wysokiego stopnia autonomii, zasad demokracji i podstawowych wolności, które władze chińskie zobowiązały się chronić co najmniej do 2047 r. To szybkie pogorszenie stawia pod znakiem zapytania gotowość Chin do wywiązania się ze swoich zobowiązań międzynarodowych wobec ludności Hongkongu na podstawie zasady „jeden kraj, dwa systemy” i ustawy zasadniczej Hongkongu.
30 czerwca 2020 r. Stały Komitet Ogólnochińskiego Zgromadzenia Przedstawicieli Ludowych narzucił w Hongkongu ustawę o bezpieczeństwie narodowym. Treść tej ustawy wzbudziła poważne obawy, w dużej mierze uzasadnione – co pokazały późniejsze wydarzenia. Ustawa ma efekt mrożący dla korzystania z podlegających ochronie praw i wolności w Hongkongu i służy jako główne narzędzie represji wobec opozycji, prowadząc do aresztowania wielu działaczy prodemokratycznych. Przyspieszyła tendencja do autocenzury w mediach, środowisku akademickim i społeczeństwie obywatelskim. Zaniepokojenie budzą również eksterytorialne skutki ustawy oraz jej możliwe bezpośrednie konsekwencje dla obywateli, przedsiębiorstw i interesów UE. Władze Chin kontynentalnych zwiększyły nadzór nad sprawami Hongkongu. Poziom zaufania co do uczciwości i bezstronności sędziów nadal jest wysoki, lecz nie jest jasne, w jakim zakresie sędziowie będą w stanie chronić prawa i wolności w kontekście stosowania ustawy.
Wybory do Rady Ustawodawczej, które miały odbyć się 6 września 2020 r., przełożono o rok, co rząd uzasadnił pandemią COVID-19. W listopadzie, wskutek decyzji Stałego Komitetu Ogólnochińskiego Zgromadzenia Przedstawicieli Ludowych w Pekinie, władze Hongkongu pozbawiły mandatów czterech deputowanych prodemokratycznych, co jeszcze bardziej osłabiło wysoki stopień autonomii Hongkongu oraz demokratyczne mechanizmy kontroli i równowagi.
W sprawozdaniu rocznym podkreślono wzajemne interesy i powiązania między Unią Europejską a Hongkongiem. Oprócz silnych kontaktów międzyludzkich, w Hongkongu siedzibę ma około 1560 przedsiębiorstw europejskich i realizowane są europejskie inwestycje o wartości 163 mld euro. Nawet przy trudnościach spowodowanych światową pandemią całkowity handel dwustronny w 2020 r. przekroczył poziom 27,4 mld euro, dzięki czemu w 2020 r. Hongkong był 12. partnerem handlowym UE w Azji. Ponad 60 proc. bezpośrednich inwestycji zagranicznych napływających do Chin lub pochodzących z Chin odbywa się za pośrednictwem Hongkongu. Narzucenie ustawy o bezpieczeństwie narodowym i pogorszenie sytuacji w Hongkongu w 2020 r. niekorzystnie wpływa na otoczenie biznesowe.
W przyjętym dziś sprawozdaniu rocznym nie uwzględniono zmian politycznych i gospodarczych w Hongkongu, które nastąpiły w 2021 r. Obejmują one m.in. przeprowadzone 6 stycznia masowe aresztowania osób zaangażowanych w prodemokratyczne prawybory z lipca 2020 r. i ich postawienie w stan oskarżenia, jak również decyzję Ogólnochińskiego Zgromadzenia Przedstawicieli Ludowych z 11 marca o wprowadzeniu zmian w ordynacji wyborczej Hongkongu – decyzję, która istotnie wpłynie na demokratyczną rozliczalność i pluralizm polityczny w Hongkongu.
Kontekst
Od czasu przekazania Hongkongu Chińskiej Republice Ludowej, które miało miejsce w 1997 r., Unia Europejska i jej państwa członkowskie uważnie obserwują zmiany polityczne i gospodarcze zachodzące w Specjalnym Regionie Administracyjnym Hongkong, uwzględniając zasadę „jeden kraj, dwa systemy”.
Zgodnie z zobowiązaniem podjętym w 1997 r. wobec Parlamentu Europejskiego co roku Komisja Europejska i wysoki przedstawiciel sporządzają sprawozdanie na temat zmian politycznych i gospodarczych zachodzących w Hongkongu. Obecne sprawozdanie jest dwudziestym trzecim z kolei i obejmuje rok 2020.
W odpowiedzi na narzucenie ustawy o bezpieczeństwie narodowym 28 lipca Unia przyjęła pakiet środków. Do głównych działań należą:
- zawieszenie przez sześć państw członkowskich UE umów o ekstradycji z Hongkongiem lub negocjacji w sprawie takiej umowy;
- wzmożenie kontroli przez organy państw członkowskich w zakresie wywozu określonych produktów w przypadku końcowego przeznaczenia w Hongkongu;
- skoordynowana obecność przedstawicieli dyplomatycznych UE i państw członkowskich w Hongkongu w celu prowadzenia obserwacji rozpraw sądowych działaczy prodemokratycznych;
- wzmocnienie kontaktów UE z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego w Hongkongu;
- studenci oraz pracownicy akademiccy i uniwersyteccy z Hongkongu nadal biorą udział w różnorodnych wymianach na poziomie szkolnictwa wyższego w ramach programu Erasmus+ oraz programów dwustronnej wymiany prowadzonych przez państwa członkowskie UE;
- nie rozpoczęto żadnych nowych negocjacji z Hongkongiem;
- UE utrzymywała również stały kontakt z władzami w Hongkongu i Pekinie, aby zgłaszać swoje zastrzeżenia, w tym kontaktowała się bezpośrednio z przywódcami chińskimi podczas szczytu UE-Chiny z 22 czerwca 2020 r. oraz spotkań przywódców UE-Chiny 14 września i 30 grudnia.
Na posiedzeniu Rady do Spraw Zagranicznych 22 lutego 2021 r. unijni ministrowie spraw zagranicznych potwierdzili, że UE jest gotowa podjąć dodatkowe działania w odpowiedzi na dalsze poważne pogorszenie sytuacji w zakresie swobód politycznych i praw człowieka w Hongkongu. W świetle przyjęcia w dniu 11 marca 2021 r. przez Ogólnochińskie Zgromadzenie Przedstawicieli Ludowych decyzji dotyczącej ordynacji wyborczej w Hongkongu UE rozważy podjęcie dodatkowych działań i będzie zwracać większą uwagę na sytuację w Hongkongu w ramach ogólnych stosunków między Unią Europejską a Chinami.
