Komisja Europejska przyjęła strategię UE w zakresie chemikaliów na rzecz zrównoważoności. Strategia ta jest pierwszym krokiem w kierunku osiągnięcia zerowego poziomu emisji zanieczyszczeń na rzecz nietoksycznego środowiska zapowiedzianego w Europejskim Zielonym Ładzie. Strategia pobudzi innowacje w zakresie bezpiecznych i zrównoważonych chemikaliów oraz zwiększy ochronę zdrowia ludzkiego i środowiska przed niebezpiecznymi chemikaliami. Obejmuje to zakaz stosowania najbardziej szkodliwych chemikaliów w produktach konsumpcyjnych, takich jak zabawki, artykuły pielęgnacyjne dla dzieci, kosmetyki, detergenty, materiały przeznaczone do kontaktu z żywnością i tekstylia, chyba że okaże się to niezbędne dla społeczeństwa, oraz zapewnienie bardziej bezpiecznego i zrównoważonego stosowania wszystkich chemikaliów.
W strategii w zakresie chemikaliów w pełni uznano fundamentalne znaczenie chemikaliów dla dobrostanu człowieka oraz dla ekologicznej i cyfrowej transformacji europejskiej gospodarki i europejskiego społeczeństwa. Jednocześnie uznano w niej pilną potrzebę zajęcia się wyzwaniami zdrowotnymi i środowiskowymi powodowanymi przez najbardziej szkodliwe chemikalia. W tym duchu w strategii określono konkretne działania mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa i zrównoważoności chemikaliów już na etapie projektowania oraz dopilnowanie, by chemikalia mogły przynosić wszystkie związane z nimi korzyści bez szkody dla planety oraz obecnych i przyszłych pokoleń. Obejmuje to zapewnienie unikania stosowania chemikaliów najbardziej szkodliwych dla zdrowia ludzkiego i środowiska do zastosowań innych niż niezbędne dla społeczeństwa, w szczególności w produktach konsumpcyjnych i w przypadku grup najbardziej wrażliwych, ale także zapewnienie bardziej bezpiecznego i zrównoważonego stosowania wszystkich chemikaliów. Przewiduje się szereg działań w zakresie innowacji i inwestycji, które będą towarzyszyć przemysłowi chemicznemu w tej transformacji. W strategii zwrócono również uwagę państw członkowskich na możliwości inwestowania przez Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności w transformację ekologiczną i cyfrową przemysłu UE, w tym sektora chemicznego.
Zwiększenie ochrony zdrowia i środowiska
Strategia ma na celu znaczną poprawę ochrony zdrowia ludzkiego i środowiska przed szkodliwymi chemikaliami, zwłaszcza ochronę szczególnie wrażliwych grup społecznych. Inicjatywy przewodnie obejmują w szczególności:
- stopniowe wycofywanie z produktów konsumpcyjnych – takich jak zabawki, artykuły pielęgnacyjne dla dzieci, kosmetyki, detergenty, materiały przeznaczone do kontaktu z żywnością i tekstylia – najbardziej szkodliwych substancji, które obejmują między innymi substancje zaburzające funkcjonowanie układu hormonalnego, chemikalia oddziałujące na układ odpornościowy i oddechowy oraz substancje trwałe, takie jak substancje per- i polifluoroalkilowe (PFAS), chyba że ich stosowanie okaże się niezbędne dla społeczeństwa;
- w miarę możliwości minimalizowanie i zastępowanie obecności substancji potencjalnie niebezpiecznych we wszystkich produktach. Priorytetowo traktowane będą te kategorie produktów, które dotyczą szczególnie wrażliwych grup społecznych, i te, które mają największy potencjał w zakresie gospodarki o obiegu zamkniętym;
- zajęcie się problemem połączonego wpływu chemikaliów (oddziaływania różnych substancji występujących w połączeniu ze sobą) poprzez lepsze uwzględnienie ryzyka, jakie stwarza dla zdrowia ludzkiego i środowiska codzienne narażenie na szereg różnych chemikaliów z rozmaitych źródeł;
- zapewnienie producentom i konsumentom dostępu do informacji na temat zawartości chemikaliów i ich bezpiecznego stosowania poprzez wprowadzenie wymogów informacyjnych w związku z inicjatywą w zakresie polityki zrównoważonych produktów.
Pobudzanie innowacji i promowanie konkurencyjności UE
Uczynienie chemikaliów bezpieczniejszymi i bardziej zrównoważonymi stanowi ciągłą potrzebę, a także wielką szansę gospodarczą. Strategia ma na celu wykorzystanie tej szansy i umożliwienie transformacji ekologicznej sektora chemicznego oraz jego łańcuchów wartości. W miarę możliwości nowe chemikalia i materiały muszą być bezpieczne i zrównoważone na etapie projektowania, tj. od produkcji do końca okresu użytkowania. Pomoże to uniknąć najbardziej szkodliwych skutków chemikaliów i zapewnić jak najmniejszy potencjalny wpływ na klimat, wykorzystanie zasobów, ekosystemy i różnorodność biologiczną. W strategii przewidziano, że przemysł UE stanie się konkurencyjnym w skali światowej producentem i użytkownikiem bezpiecznych i zrównoważonych chemikaliów. Działania zapowiedziane w strategii będą wspierać innowacje przemysłowe, dzięki którym takie chemikalia staną się normą na rynku UE i punktem odniesienia na świecie. Będzie się to odbywać głównie poprzez:
- opracowanie kryteriów bezpieczeństwa i zrównoważoności na etapie projektowania i zapewnienie wsparcia finansowego na rzecz komercjalizacji i stosowania bezpiecznych i zrównoważonych chemikaliów;
- zapewnienie opracowywania i wykorzystywania bezpiecznych i zrównoważonych na etapie projektowania substancji, materiałów i produktów za pomocą unijnego finansowania i instrumentów inwestycyjnych oraz partnerstw publiczno-prywatnych;
- istotne wzmocnienie egzekwowania przepisów UE zarówno na granicach, jak i na jednolitym rynku;
- uruchomienie programu badań naukowych i innowacji w dziedzinie chemikaliów, aby wypełnić luki w wiedzy na temat wpływu chemikaliów, promować innowacje i odejść od badań na zwierzętach;
- uproszczenie i konsolidacja ram prawnych UE – np. poprzez wprowadzenie jednej procedury oceny jednej substancji, wzmocnienie zasady „brak danych, brak obrotu” oraz wprowadzenie ukierunkowanych zmian w REACH i przepisach sektorowych.
Komisja będzie również promować normy bezpieczeństwa i zrównoważonego rozwoju na całym świecie, w szczególności poprzez dawanie przykładu i promowanie spójnego podejścia, w ramach którego substancje stwarzające zagrożenie, które są zakazane w UE, nie będą produkowane na eksport.
Wiceprzewodniczący wykonawczy do spraw Europejskiego Zielonego Ładu Frans Timmermans powiedział: – Strategia w zakresie chemikaliów jest pierwszym krokiem w kierunku osiągnięcia przez Europę zerowego poziomu emisji zanieczyszczeń. Chemikalia są nieodłączną częścią naszego codziennego życia i umożliwiają nam opracowywanie innowacyjnych rozwiązań w zakresie ekologizacji naszej gospodarki. Musimy jednak zadbać o to, by chemikalia były produkowane i stosowane w sposób, który nie szkodzi zdrowiu ludzkiemu ani środowisku. Szczególnie ważne jest zaprzestanie stosowania najbardziej szkodliwych chemikaliów w produktach konsumpcyjnych, od zabawek i artykułów do pielęgnacji dzieci po materiały włókiennicze i mające kontakt z żywnością.
Komisarz ds. środowiska, oceanów i rybołówstwa Virginijus Sinkevičius powiedział: – Nasz dobrobyt i wysoki standard życia zawdzięczamy wielu użytecznym chemikaliom, które ludzie wynaleźli w ciągu ostatnich 100 lat. Nie możemy jednak przymykać oczu na zagrożenie, jakie niebezpieczne chemikalia stwarzają dla naszego środowiska i zdrowia. Osiągnęliśmy wiele w kwestii regulacji chemikaliów w UE, a dzięki tej strategii chcemy wykorzystać nasze osiągnięcia i pójść dalej, aby zapobiec przedostawaniu się najbardziej niebezpiecznych chemikaliów do środowiska i do naszych ciał, zwłaszcza wpływowi tych substancji na najbardziej wrażliwe osoby.
Komisarz ds. zdrowia i bezpieczeństwa żywności Stella Kyriakides dodała: – Zdrowie zawsze powinno być najważniejsze. To właśnie zapewniliśmy w inicjatywie przewodniej Komisji – strategii w zakresie chemikaliów. Chemikalia mają zasadnicze znaczenie dla naszego społeczeństwa i muszą być bezpieczne oraz produkowane w sposób zrównoważony. Potrzebujemy jednak ochrony przed szkodliwymi chemikaliami, które są wokół nas. Strategia ta świadczy o naszym wysokim poziomie zaangażowania i determinacji, aby chronić zdrowie obywateli w całej UE.
Kontekst
W 2018 r. Europa była drugim pod względem wielkości producentem chemikaliów (odpowiedzialnym za 16,9 proc. sprzedaży). Produkcja chemikaliów jest czwartym co do wielkości przemysłem w UE, zatrudniającym bezpośrednio około 1,2 mln osób. 59 proc. produkowanych chemikaliów jest bezpośrednio dostarczanych innym sektorom, w tym sektorowi zdrowia, budownictwa, sektorowi motoryzacyjnemu, elektronicznemu i tekstylnemu. Oczekuje się, że do 2030 r. światowa produkcja chemikaliów podwoi się, a szerokie stosowanie chemikaliów prawdopodobnie również wzrośnie, w tym w produktach konsumpcyjnych.
UE posiada zaawansowane przepisy dotyczące chemikaliów, dzięki którym stworzono najbardziej zaawansowaną bazę wiedzy na temat chemikaliów na świecie oraz powołano organy naukowe odpowiedzialne za przeprowadzanie ocen ryzyka i zagrożeń stwarzanych przez chemikalia. UE zdołała również zmniejszyć zagrożenie dla ludzi i środowiska związane z niektórymi niebezpiecznymi chemikaliami, takimi jak substancje rakotwórcze.
Należy jednak jeszcze bardziej wzmocnić unijną politykę w zakresie chemikaliów, aby uwzględnić najnowszą wiedzę naukową i obawy obywateli. Wiele chemikaliów może szkodzić środowisku i zdrowiu ludzkiemu, w tym zdrowiu przyszłych pokoleń. Mogą one negatywnie wpływać na ekosystemy oraz osłabiać odporność człowieka i zdolność do reagowania na szczepionki. Badania z zakresu biomonitoringu człowieka w UE wskazują na rosnącą liczbę różnych niebezpiecznych chemikaliów w ludzkiej krwi i tkankach ciała, w tym niektórych pestycydów, produktów biobójczych, leków, metali ciężkich, substancji plastyfikujących i środków zmniejszających palność. Połączone narażenie prenatalne na kilka chemikaliów prowadzi do zmniejszenia wzrostu płodu i obniżenia współczynnika urodzeń.
