Wieści z Unii: Zamówienia publiczne według jasnych reguł

Wytyczne wchodzą w skład pakietu inicjatyw Komisji, których celem jest zapewnienie uczciwej konkurencji, wysokiej jakości i równych warunków działania na rynkach zamówień publicznych. Są one również pierwszym rezultatem 10 działań określonych w komunikacie w sprawie stosunków między UE a Chinami, który został poparty przez Radę Europejską w jej konkluzjach z marca 2019 r.

UE posiada największy na świecie otwarty rynek zamówień, którego wartość szacuje się na 2 biliony euro rocznie. Na coraz bardziej globalnych rynkach nabywcy publiczni w UE muszą dysponować odpowiednimi narzędziami i wiedzą, aby współpracować z oferentami z krajów spoza UE.

Opublikowane wytyczne zawierają praktyczne porady dla nabywców publicznych w państwach członkowskich. Pomagają im określić, którzy oferenci z państw trzecich uzyskali dostęp do rynku zamówień publicznych UE. Wytyczne mają także na celu zwiększenie świadomości wśród instytucji zamawiających na temat różnych rozwiązań w unijnym zestawie narzędzi dotyczących zamówień publicznych. Obejmują one środki, które można wprowadzić w przypadku ofert, których ceny są nietypowo niskie, oraz środki mające na celu zapewnienie, by oferenci z państw trzecich przestrzegali tej samej jakości co oferenci z UE w obszarach takich jak normy w zakresie bezpieczeństwa, pracy i środowiska.

Wiceprzewodniczący Jyrki Katainen, odpowiedzialny za sprawy miejsc pracy, wzrostu, inwestycji i konkurencyjności, powiedział: – Otwartość i konkurencja w dziedzinie zamówień publicznych pomagają lepiej wykorzystać pieniądze podatników i przyczyniają się do wysokiej jakości usług publicznych. Nabywcy publiczni muszą podejmować świadome wybory, mając na sercu najlepszy interes obywateli Unii i wykorzystując wszystkie dostępne narzędzia, aby podtrzymać nasze europejskie standardy. A w zamian za naszą otwartość przedsiębiorstwa z UE muszą mieć możliwość składania na zasadzie wzajemności ofert na zamówienia publiczne poza UE.

Komisarz do spraw rynku wewnętrznego, przemysłu, przedsiębiorczości i MŚP, Elżbieta Bieńkowska, powiedziała: – Wszyscy oferenci – zarówno europejscy, jak i z państw trzecich – muszą przestrzegać tych samych zasad. Nabywcy publiczni mogą korzystać z elastyczności ram prawnych, aby określać i egzekwować wysokie standardy społeczne, środowiskowe i inne normy jakości wobec wszystkich oferentów – niezależnie od ich pochodzenia. Zapewnia to równowagę między oferentami.

Wytyczne pomagają również instytucjom zamawiającym w skutecznym przeglądzie ofert, identyfikacji ofert o nietypowo niskich cenach oraz dostosowaniu swoich zamówień tak, by dokonać wyboru najbardziej innowacyjnej, prospołecznej lub ekologicznej opcji. Wytyczne te dotyczą przede wszystkim następujących kwestii:

• Dostęp oferentów zagranicznych: Przepisy UE zasadniczo nie wprowadzają rozróżnienia między przedsiębiorstwami z UE i spoza UE. W wytycznych wyjaśniono jednak, że tylko przedsiębiorstwa z państw trzecich, z którymi UE podpisała wiążące międzynarodowe lub dwustronne umowy o wolnym handlu obejmujące zamówienia publiczne, mają zagwarantowany dostęp do rynku zamówień publicznych UE. Inne przedsiębiorstwa z państw trzecich nie mają zagwarantowanego dostępu do rynków zamówień publicznych UE i mogą zostać wykluczone. Ponadto w wytycznych potwierdzono, że państwa członkowskie mogą wedle swojego uznania ograniczać dostęp do swoich rynków w dziedzinach obronności i bezpieczeństwa.
• Odrzucanie nietypowo tanich ofert: Komisja przypomina instytucjom zamawiającym o wynikających z przepisów UE możliwościach odrzucania ofert, których ceny wydają się nietypowo niskie. Wytyczne zawierają listę kontrolną pytań, które organy mogą zadać oferentowi, aby otrzymać wyjaśnienia na temat ceny.
• Zamówienia publiczne oparte na jakości: Unijne przepisy dotyczące zamówień publicznych zachęcają organy publiczne do strategicznego udzielania zamówień i traktowania innowacji, odpowiedzialności społecznej i zrównoważonego charakteru jako zasadniczej części postępowań o udzielenie zamówienia. Pozwala to zapobiec udzielaniu zamówień wyłącznie na podstawie najniższej ceny. W wytycznych zawarto konkretne przykłady takich strategicznych zamówień i wyjaśniono, w jaki sposób można określić i egzekwować normy społeczne, środowiskowe i dotyczące pracy w ramach procedury udzielania zamówień publicznych. Zasady te mają zastosowanie do wszystkich ofert niezależnie od tego, czy przedsiębiorstwa je składające mają siedzibę w UE.
• Praktyczna pomoc ze strony Komisji: W wytycznych przypomniano również organom publicznym, że mogą zwrócić się do Komisji o ocenę zgodności projektu z unijnymi przepisami dotyczącymi zamówień publicznych, zanim podejmą istotne kroki, takie jak ogłoszenie zaproszenia do składania ofert na wykonanie głównych prac w ramach projektu lub podpisanie umowy międzynarodowej (tzw. mechanizm „oceny ex ante”). Może to obejmować na przykład opinię na temat nietypowo niskiej ceny lub doradztwo na temat opracowywania zamówień zgodnie z zasadami jakości.

Kontekst

Przepisy UE dotyczące zamówień publicznych pomagają lepiej wykorzystać pieniądze podatników, ponieważ dzięki nim zamówienia publiczne są udzielane w drodze przejrzystych, niedyskryminacyjnych i konkurencyjnych procedur przetargowych. Zostały one jeszcze bardziej uproszczone w 2014 r., kiedy to dano organom publicznym prawo do wykorzystywania zamówień publicznych do realizacji celów środowiskowych, społecznych lub innowacyjnych przy zakupie towarów i usług. Obecnie jednolity rynek zamówień publicznych stanowi znaczną część gospodarki UE o wartości szacowanej na 2 bln euro rocznie czyli około 14 proc. unijnego PKB.

W marcu 2019 r. Komisja i Wysoki Przedstawiciel Unii do Spraw Zagranicznych przyjęli wspólny komunikat „UE–Chiny – perspektywa strategiczna”, wskazujący na potrzebę bardziej zrównoważonych i opartych na zasadzie wzajemności stosunków gospodarczych między partnerami. W związku z powyższym Komisja zaproponowała pakiet środków, które mają na celu usunięcie przeszkód dla równych warunków działania dla przedsiębiorstw z UE i spoza UE na unijnym rynku zamówień publicznych.

Jak zapowiedziano w komunikacie, Komisja analizuje także, w jaki sposób UE mogłaby w odpowiedni sposób radzić sobie z zakłócającym wpływem udziałów państwa trzeciego w przedsiębiorstwach zagranicznych oraz finansowania takich przedsiębiorstw przez państwo na rynku wewnętrznym UE. Ponadto Komisja ponownie wzywa Parlament Europejski i państwa członkowskie do przyjęcia przed końcem 2019 r. instrumentu dotyczącego udzielania zamówień publicznych w kontekście międzynarodowym w celu promowania wzajemności i otwarcia możliwości w zakresie zamówień publicznych dla przedsiębiorstw z UE w państwach trzecich.

Wytyczne opierają się na komunikacie „Skuteczne zamówienia publiczne dla Europy”, w którym ustanowiono szerokie partnerstwo z państwami członkowskimi w celu zwiększenia skuteczności zamówień publicznych. Znajomość i wykorzystywanie możliwości i elastyczności ram zamówień publicznych w UE przyczynia się do wzmocnienia jednolitego rynku i zapewnienia równych warunków działania.