Wieści z Unii: Obywatele w działaniu

Komisja Europejska podjęła dziś decyzję o zarejestrowaniu trzech nowych europejskich inicjatyw obywatelskich. Są to: „Opłata za emisje CO2 – walka ze zmianą klimatu” (A price for carbon to fight climate change), „Zadbajmy o postęp naukowy: uprawy mają znaczenie!” (Grow scientific progress: crops matter!) oraz „Zakończmy erę plastiku w Europie” (Let’s put an end to the era of plastic in Europe). Komisja uznała również, że nie może zarejestrować inicjatywy obywatelskiej zatytułowanej „Prawo Unii, prawa mniejszości i demokratyzacja instytucji hiszpańskich” (EU law, minority rights and democratisation of Spanish institutions), ponieważ w jej ramach nie przedłożono Komisji wniosku dotyczącego aktu ustawodawczego.

Na tym etapie Komisja nie przeanalizowała jeszcze pod względem merytorycznym wspomnianych inicjatyw, lecz tylko ich dopuszczalność prawną. Jeżeli w ciągu roku którąś z tych trzech inicjatyw poprze jeden milion osób z co najmniej siedmiu państw członkowskich, Komisja przeanalizuje ją i ustosunkuje się do niej. Komisja będzie mogła podjąć decyzję o przyjęciu tego wniosku bądź jego odrzuceniu; w obu wypadkach będzie zobowiązana przedstawić uzasadnienie.

1. „Opłata za emisje CO2 – walka ze zmianą klimatu”

Organizatorzy inicjatywy apelują do Komisji o przedstawienie propozycji przepisów UE mających na celu odwodzenie od korzystania z paliw kopalnych, zachęcanie do oszczędzania energii oraz wykorzystywania odnawialnych źródeł energii w celu zwalczania globalnego ocieplenia i ograniczenia wzrostu temperatury do poziomu 1,5°C. Inicjatywa ma na celu wprowadzenie ceny minimalnej za emisję dwutlenku węgla, zniesienie obowiązującego systemu przewidującego bezpłatne uprawnienia dla podmiotów w UE zanieczyszczających środowisko, a także wprowadzenie podatku korygującego od emisji dwutlenku węgla pobieranego na granicach, przy jednoczesnym przeznaczeniu wpływów z opłat za emisję gazów cieplarniach „na europejską politykę wspierającą działania na rzecz oszczędzania energii i wykorzystanie odnawialnych źródeł energii oraz zmniejszenie opodatkowania niższych dochodów”.

Zgodnie z traktatami UE Komisja Europejska może podejmować działania prawne w obszarach związanych z działaniami na rzecz klimatu, ze środowiskiem, z systemem podatkowym i ze wspólną polityką handlową. W związku z tym Komisja uznaje tę inicjatywę za prawnie dopuszczalną i postanowiła ją zarejestrować. Rejestracja inicjatywy nastąpi w dniu 22 lipca 2019 r., w którym rozpocznie się trwający rok proces zbierania przez organizatorów deklaracji poparcia.

2. „Zadbajmy o postęp naukowy: uprawy mają znaczenie!”

Organizatorzy inicjatywy podnoszą, że dyrektywa 2001/18/WE w sprawie organizmów zmodyfikowanych genetycznie (GMO) jest „przestarzała” i wnieśli o zmianę zawartych w niej przepisów dotyczących nowych technik hodowli roślin w celu ułatwienia „ procedury wydawania zezwoleń na produkty otrzymane w drodze nowych technik hodowli roślin”.

Zgodnie z traktatami UE Komisja Europejska może podejmować działania prawne w obszarach związanych z rynkiem wewnętrznym i wydawania zezwoleń na produkty. W związku z tym Komisja uznaje tę inicjatywę za prawnie dopuszczalną i postanowiła ją zarejestrować. Rejestracja inicjatywy nastąpi w dniu 25 lipca 2019 r., w którym rozpocznie się trwający rok proces zbierania przez organizatorów deklaracji poparcia.

3. „Zakończmy erę plastiku w Europie”

Organizatorzy tej inicjatywy „apelują do Komisji o dokonanie przeglądu dyrektywy w sprawie wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko w celu wprowadzenia zakazu stosowania produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych w Europie”. Inicjatywa ma na celu wprowadzenie do 2027 r. „zakazu stosowania wszystkich opakowań i butelek z tworzyw sztucznych, tak aby można było rozpocząć podejmowanie konkretnych działań uwzględniających ograniczenia naszych zasobów”.

Zgodnie z traktatami UE Komisja Europejska może podejmować działania prawne mające na celu zachowanie, ochronę i poprawę jakości środowiska. W związku z tym Komisja uznaje tę inicjatywę za prawnie dopuszczalną i postanowiła ją zarejestrować. Rejestracja inicjatywy nastąpi w dniu 26 lipca 2019 r., w którym rozpocznie się trwający rok proces zbierania przez organizatorów deklaracji poparcia.

4. „Prawo UE, prawa mniejszości i demokratyzacja instytucji hiszpańskich”

Odnosząc się do wydarzeń związanych z ruchami na rzecz niepodległości w Katalonii, organizatorzy inicjatywy mają na celu zapewnienie, żeby „zarówno Komisja, jak i Parlament były w pełni świadome obecnej sytuacji w Hiszpanii […] i potrzeby wprowadzenia mechanizmów ukierunkowanych na poprawę standardów demokratycznych w Hiszpanii, gwarantując tym samym poszanowanie praw i wolności grup mniejszości oraz wszystkich obywateli Hiszpanii przy wykorzystaniu prawa i instrumentów UE”.

Za pośrednictwem inicjatywy zwrócono się w szczególności do Komisji o zbadanie sytuacji w Hiszpanii i podjęcie możliwych działań w kontekście komunikatu Komisji z 2014 r. pt. „Nowe ramy UE na rzecz umocnienia praworządności”. Ramy te umożliwiają Komisji rozpoczęcie dialogu z państwem członkowskim, aby zapobiec nasileniu się systemowego zagrożenia dla praworządności. Za pośrednictwem inicjatywy nie zwrócono się jednak do Komisji o przedłożenie wniosku dotyczącego aktu ustawodawczego, co jest jedynym celem europejskich inicjatyw obywatelskich.

Komisja uznała zatem, że inicjatywa wykracza w oczywisty sposób poza obszary, w których Komisja ma uprawnienia do przedłożenia projektu aktu prawnego Unii w celu wprowadzenia w życie traktatów UE i jako taka jest prawnie niedopuszczalna.

Kontekst

Europejska inicjatywa obywatelska została wprowadzona w Traktacie z Lizbony, a uruchomiono ją w kwietniu 2012 r. wraz z wejściem w życie rozporządzenia w sprawie inicjatywy obywatelskiej, wdrażającym postanowienia Traktatu. W 2017 r. Komisja Europejska przedstawiła – w ramach orędzia przewodniczącego Jeana-Claude’a Junckera o stanie Unii – propozycje reformy europejskiej inicjatywy obywatelskiej, aby jej forma była jeszcze bardziej przyjazna dla użytkownika. W grudniu 2018 r. Parlament Europejski i Rada osiągnęły porozumienie w sprawie reformy i zmienione przepisy zaczną obowiązywać od 1 stycznia 2020 r.

W międzyczasie proces został uproszczony, a platforma współpracy oferuje wsparcie dla organizatorów. Przyczyniło się to do 30-procentowego wzrostu liczby zarejestrowanych inicjatyw obywatelskich (38 rejestracji w trakcie kadencji Komisji pod przewodnictwem Jeana-Claude’a Junckera w stosunku do 29 w poprzedniej kadencji) i wydania o 80 proc. mniej odmownych decyzji (tylko 5 nieprzyjętych do rejestracji inicjatyw obywatelskich w trakcie kadencji obecnej Komisji w stosunku do 20 w poprzedniej kadencji).

Formalna rejestracja inicjatywy otwiera procedurę, w ramach której jeden milion obywateli z co najmniej siedmiu państw członkowskich może zwrócić się do Komisji Europejskiej o przedłożenie wniosku ustawodawczego w jednej z dziedzin, w których posiada ona takie uprawnienia.

Inicjatywa jest dopuszczalna pod pewnymi warunkami: proponowane działanie nie wykracza w sposób oczywisty poza uprawnienia Komisji w zakresie przedkładania wniosku dotyczącego aktu ustawodawczego; inicjatywa nie może być oczywistym nadużyciem, nie może też być w oczywisty sposób niepoważna, dokuczliwa ani sprzeczna z wartościami Unii.