Wieści z Unii: Karta praw podstawowych – 10 lat później

Dzięki Karcie w ciągu ostatnich dziesięciu lat instytucje UE w swoich działaniach rozwinęły kulturę praw podstawowych. System egzekwowania prawa nie wykorzystuje jeszcze jednak Karty w pełni, a poziom świadomości na jej temat utrzymuje się na niskim poziomie.

Pierwszy wiceprzewodniczący Frans Timmermans powiedział: – Po dziesięciu latach od jej przyjęcia Karta praw podstawowych spełnia pokładane w niej nadzieje. Stanowi ona fundament Unii wartości i określa nasze prawa, wolności i zasady. Ludzie będą mogli jednak skutecznie korzystać z Karty tylko wtedy, gdy będą wiedzieli o przysługujących im prawach oraz gdzie należy się zwrócić w przypadku ich naruszenia. Dlatego też ważne jest, by w dalszym ciągu rozpowszechniać informacje na temat Karty i uświadomić ludziom, jakie prawa przysługują im jako Europejczykom.

Věra Jourová, komisarz do spraw sprawiedliwości, konsumentów i równouprawnienia płci, dodała: – Sądy przywołują Kartę w swoich orzeczeniach, a UE stosuje ją poprzez swoje inicjatywy na rzecz ochrony praw obywateli. Jednak jedynie 1 na 10 Europejczyków wie czym jest Karta, co utrudnia pełne wykorzystanie jej potencjału. Dlatego też apeluję do rządów krajowych oraz społeczeństwa obywatelskiego i obrońców praw o podjęcie działań zmierzających do zwiększenia poziomu świadomości i urzeczywistnienia postanowień Karty w życiu wszystkich obywateli.

Ze sprawozdania wynika, że podmioty kształtujące politykę w coraz większym stopniu zdają sobie sprawę jak wielkie znaczenie ma zapewnienie zgodności inicjatyw z Kartą i w związku z tym UE przyjęła wiele inicjatyw mających na celu ochronę praw podstawowych obywateli, takich jak ogólne rozporządzenie o ochronie danych.

Organy krajowe, w tym sądy, są zobowiązane do stosowania Karty przy wdrażaniu prawa UE. Europejski Trybunał Sprawiedliwości coraz częściej w swoich orzeczeniach przywołuje Kartę i liczba odniesień wzrosła z 27 w 2010 r. do 356 w 2018 r. Sądy krajowe również odwołują się do Karty w swoich orzeczeniach i coraz częściej zwracają się do Trybunału Sprawiedliwości o wytyczne.

Mimo to Karty nadal nie wykorzystuje się w pełni, a poziom świadomości na jej temat utrzymuje się na niskim poziomie, zwłaszcza na szczeblu krajowym. Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej wskazuje na brak polityk krajowych w zakresie zwiększania świadomości na temat Karty i jej wdrażania. Z badania Eurobarometru wynika, że mimo iż sytuacja uległa nieznacznej poprawie od 2012 r., jedynie czterech na 10 obywateli słyszało o Karcie, a jedynie jeden na 10 wie, czym ona jest. Sześciu na 10 obywateli zadeklarowało, że chciałoby uzyskać więcej informacji na temat samej Karty oraz tego, gdzie należy się zwrócić w przypadku naruszenia ich praw.

Jeżeli chodzi o stosowanie Karty w 2018 r., w sprawozdaniu wspomniano kluczowe inicjatywy UE, takie jak:

• ustanowienie ochrony sygnalistów na szczeblu UE (normy minimalne w celu zagwarantowania wysokiego poziomu ochrony sygnalistów),
• promowanie praw wyborczych (działania mające na celu promowanie wolnych i uczciwych wyborów, komunikat w sprawie dezinformacji oraz apel skierowany do platform internetowych oraz branży reklamowej o podjęcie działań mających na celu zwalczanie fałszywych informacji), a także
• zwalczanie nielegalnego nawoływania do nienawiści w internecie (monitorowanie wpływu Kodeksu postępowania w zakresie zwalczania nielegalnego nawoływania do nienawiści w internecie).

W sprawozdaniu podkreślono również, że istnieje możliwość poprawy, zwłaszcza na szczeblu krajowym. Nieprzestrzeganie praworządności, a także przepisów w dziedzinie azylu było i nadal stanowi problem w części UE.

12 listopada br. Komisja Europejska, fińska prezydencja UE oraz Agencja Praw Podstawowych UE zorganizują konferencję z okazji 10-lecia Karty, na której upamiętnione zostanie jej ustanowienie. Uczestnicy rozważą sposoby poprawy stosowania Karty w państwach członkowskich.

Kontekst

Wraz z wejściem w życie Traktatu z Lizbony w dniu 1 grudnia 2009 r. Karta praw podstawowych stała się prawnie wiążąca. Od tego czasu Komisja co roku publikuje sprawozdanie na temat stosowania Karty.

W sprawozdaniach rocznych przedstawia się postępy poczynione w dziedzinach, w których UE ma kompetencje do podejmowania działań oraz wskazuje, jak w konkretnych przypadkach uwzględniono postanowienia Karty, zwłaszcza w odniesieniu do nowych wniosków ustawodawczych UE. Uwzględnia się w nim także rolę, jaką instytucje UE oraz organy państw członkowskich pełnią w urzeczywistnieniu praw podstawowych w życiu ludzi.

We współpracy z właściwymi organami krajowymi, lokalnymi i unijnymi Komisja podejmuje działania na rzecz skuteczniejszego informowania obywateli o przysługujących im prawach podstawowych oraz instancjach służących pomocą w przypadkach, gdy prawa te zostały naruszone. Praktyczne informacje dostępne są w portalu „e-Sprawiedliwość”.