Wieści z Unii: Dowody bez granic

W przypadku większości dochodzeń w sprawach karnych wymagających dostępu do materiałów dowodowych w internecie i często poza UE istnieje pilna potrzeba wyposażenia policji i organów sądowych w szybkie, skuteczne i dostosowane do nowoczesnej rzeczywistości instrumenty.

W następstwie konkluzji Rady Europejskiej z października 2018 r. Komisja przedstawia dwa mandaty negocjacyjne: jeden dotyczący negocjacji ze Stanami Zjednoczonymi, a drugi dotyczący dodatkowego protokołu do budapeszteńskiej konwencji Rady Europy w sprawie cyberprzestępczości. Oba mandaty, które muszą zostać zatwierdzone przez Radę, obejmują specjalne zabezpieczenia dotyczące ochrony danych, prywatności i praw procesowych osób fizycznych.

Komisarz do spraw migracji, spraw wewnętrznych i obywatelstwa, Dimitris Avramopoulos powiedział: – Granice w Europie nie stanowią przeszkody dla przestępstw i dla terroryzmu. Są one za to, wraz z ograniczeniami różnych jurysdykcji, poważnym utrudnieniem w uzyskiwaniu potrzebnych do ścigania tych przestępstw materiałów dowodowych. Z tego powodu proponujemy wzmocnienie współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa ze Stanami Zjednoczonymi i Radą Europy w celu zapewnienia dostępu do elektronicznych materiałów dowodowych o zasadniczym znaczeniu, potrzebnych organom europejskim do prowadzenia dochodzeń w sprawach karnych.

Komisarz do spraw sprawiedliwości, konsumentów i równouprawnienia płci, Věra Jourová powiedziała: – Przestępcy wykorzystują szybkie i nowoczesne technologie do organizowania swoich przestępstw i tuszowania dowodów. Wiele danych, których potrzebujemy, aby tropić tych przestępców, znajduje się w USA lub w rękach amerykańskich przedsiębiorstw. Nadszedł czas, by wypracować kompleksowe, ogólnounijne porozumienie ze Stanami Zjednoczonymi, tak aby przyspieszyć dostęp naszych organów ścigania do tych materiałów dowodowych. Takie porozumienie wzmocniłoby nasze bezpieczeństwo, chroniąc jednocześnie prywatny charakter danych i proceduralne gwarancje prawne naszych obywateli.

Komisarz ds. unii bezpieczeństwa Julian King powiedział: – Nie możemy pozwolić terrorystom lub przestępcom, aby znaleźli schronienie w internecie i nadużywali nowoczesnych technologii. Musimy zlikwidować luki prawne i wspólnie, na szczeblu międzynarodowym, nadal ograniczać przestrzeń, w której istnieją.

W związku z rosnącą liczbą dochodzeń wymagających dostępu do dowodów elektronicznych, takich jak e-maile lub dokumenty znajdujące się w chmurze obliczeniowej, w kwietniu 2018 r. Komisja zaproponowała nowe przepisy, które ułatwią policji i organom sądowym prowadzenie działań w internecie i za granicą. Ze względu na fakt, że pewna liczba dostawców usług ma siedzibę poza UE, dzisiejsze mandaty uzupełniają nowe przepisy w celu zapewnienia ściślejszej współpracy na szczeblu międzynarodowym.

Zalecenie rozpoczęcia negocjacji ze Stanami Zjednoczonymi

Obecnie podmioty świadczące usługi w Stanach Zjednoczonych współpracują z europejskimi organami ścigania na zasadzie dobrowolności i nie zawsze są uprawnione, zgodnie z prawem Stanów Zjednoczonych, do bezpośredniego odpowiadania na europejskie wnioski o dostęp do dowodów elektronicznych.

Mandat negocjacyjny zaproponowany przez Komisję ma na celu:

• zapewnienie terminowego dostępu do materiałów dowodowych organom ścigania w UE i USA poprzez skrócenie terminu dostarczenia wymaganych danych do 10 dni (obecnie wynosi on przeciętnie10 miesięcy);
• rozwiązanie konfliktów prawnych poprzez określenie definicji i rodzajów danych objętych ochroną, wyjaśnienie obowiązków prawnych i zapewnienie wzajemnych praw dla wszystkich stron;
• zagwarantowanie solidnych zabezpieczeń dotyczących ochrony danych, prywatności i praw proceduralnych przy pełnym poszanowaniu praw podstawowych oraz zasad konieczności i proporcjonalności.

Udział w negocjacjach w ramach konwencji budapeszteńskiej

Konwencja budapeszteńska stanowi główny element współpracy międzynarodowej przeciwko cyberprzestępczości zapewniający kompleksowe ramy współpracy ponad 60 państw. Drugi protokół dodatkowy, gdy tylko wejdzie w życie, wzmocni tę międzynarodową współpracę, w tym w zakresie dostępu do elektronicznych materiałów dowodowych, zwiększenia wzajemnej pomocy prawnej i prowadzenia wspólnych dochodzeń. Komisja proponuje, aby upoważnić ją do udziału w tych negocjacjach w imieniu Unii Europejskiej i jej członków w celu zapewnienia:

• zgodności protokołu z obecnymi i przyszłymi przepisami UE, w tym w obszarze transgranicznego dostępu do dowodów elektronicznych;
• ściślejszej współpracy międzynarodowej poprzez skuteczniejszą wzajemną pomoc prawną, w tym składanie uproszczonych wniosków, oraz tworzenie wspólnych zespołów dochodzeniowo-śledczych;
• bezpośredniej współpracy organów ścigania z usługodawcami w innych jurysdykcjach;
• silniejszego zabezpieczenia w zakresie ochrony danych osobowych i krajowych praktyk w zakresie transgranicznego dostępu do danych.

Co dalej?

Komisja przedkłada Radzie dwa zalecenia dotyczące mandatów negocjacyjnych. Zalecenia te zostaną teraz rozpatrzone przez Radę, która musi przyjąć formalną decyzję upoważniającą Komisję do rozpoczęcia negocjacji zgodnie z zawartymi w mandatach wytycznymi negocjacyjnymi.

Kontekst

Dowody elektroniczne są potrzebne w około 85 proc. dochodzeń w sprawach karnych, a w przypadku dwóch trzecich dochodzeń istnieje potrzeba uzyskania dowodów od dostawców usług internetowych mających siedzibę w innej jurysdykcji. Obecnie główni dostawcy usług mają siedziby w Stanach Zjednoczonych. Liczba wniosków kierowanych do głównych dostawców usług online nadal rośnie i w latach 2013–2018 wzrosła o 84 proc.

W opublikowanej w kwietniu 2015 r. Europejskiej agendzie bezpieczeństwa Komisja zobowiązała się do dokonania przeglądu przeszkód utrudniających prowadzenie dochodzeń w sprawach karnych. W następstwie tragicznych wydarzeń, które miały miejsce w Brukseli 22 marca 2016 r., unijni ministrowie sprawiedliwości i spraw wewnętrznych uznali za priorytet przyjęcie środków służących wydajniejszemu i skuteczniejszemu zabezpieczaniu i pozyskiwaniu elektronicznego materiału dowodowego. Kwestia ta była kilkakrotnie omawiana przez unijnych ministrów, a w kwietniu 2018 r. Komisja zaproponowała nowe przepisy dotyczące transgranicznego dostępu do dowodów elektronicznych. W październiku 2018 r. przywódcy europejscy wezwali Komisję do pilnego przedstawienia mandatów negocjacyjnych dotyczących umów międzynarodowych w sprawie dowodów elektronicznych. Kwestia ta była również przedmiotem dyskusji podczas ostatnich posiedzeń ministrów sprawiedliwości i spraw wewnętrznych UE i USA.