Polska wciąż jest jednym z krajów w Unii Europejskiej z najgorszą jakością powietrza, a ministerstwa i samorządy niewiele z tym robią – zobacz podsumowanie raportu Najwyższej Izby Kontroli.
NIK postanowił sprawdzić czy podmioty publiczne podejmowały w latach 2014-2017 skuteczne działania w celu ochrony powietrza przed zanieczyszczeniami. Kontrola objęła trzy ministerstwa: Środowiska, Energii, Przedsiębiorczości i Technologii, a także pięć urzędów marszałkowskich i 13 urzędów miast i gmin.
Równolegle sprawdzono stan powietrza w Polsce. Monitorowaniu i ocenie podlegało 11 emitowanych substancji, w tym m.in. groźne dla zdrowia pyły PM2,5 i PM10, rakotwórczy związek chemiczny benzo(a)piren – B(a)P oraz toksyczny dwutlenek azotu – NO2.
Czym oddychamy?
Jak wynika z kontroli NIK, niemal połowa mieszkańców województw objętych kontrolą jest narażona na ponadnormatywne stężenia dobowe PM10. To prawie 9,1 mln osób. Na zbyt wysokie roczne stężenie B(a)P narażonych jest ponad 90% mieszkańców (17 mln osób).
– PM10 to mieszanina zawieszonych w powietrzu cząsteczek, których średnica nie przekracza 10 mikrogramów. Jest szkodliwy z uwagi na zawartość takich elementów jak benzopireny, furany, dioksyny, jednym słowem, rakotwórcze metale ciężkie. Wpływa negatywnie na układ oddechowy, odpowiadając za ataki kaszlu czy ostre zapalenie oskrzeli. W sposób pośredni zwiększa ryzyko zawału serca oraz wystąpienia udaru mózgu. Benzo(a)piren to także jeden z najbardziej toksycznych składników smogu. Gromadzi się w organizmie, mogąc powodować nowotwory i upośledzać płodność – mówi lekarz Michał Matla, specjalista alergologii.
Jak podaje Europejska Agencja Środowiska, z powodu zatrutego powietrza, w 2014 r. w Polsce zmarło ponad 46 tys. ludzi. Zagrożony jest cały kraj, choć najgorsze powietrze występuje na południu Polski. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) stwierdziła, że w latach 2012 – 2015, w pierwszej setce najbardziej zanieczyszczonych miast europejskich pod względem emisji PM10, znajdowało się aż 45 polskich ośrodków miejskich.
– W Polsce nie ma tak naprawdę czystych miejsc.
Są takie, gdzie przekroczenia norm zanieczyszczeń są rzadsze i mniej rażące – powiedział prezes Najwyższej Izby Kontroli Krzysztof Kwiatkowski. NIK wyliczyła, że koszty zewnętrzne spowodowane złą jakością powietrza na obszarze 5 województw objętych kontrolą wynoszą 12,6 mld zł rocznie.
Skąd bierze się problem?
Główną przyczyną złego stanu powietrza w Polsce jest niska emisja z domowych pieców i lokalnych kotłowni węglowych. Spala się w nich paliwa stałe, czyli węgiel i jego pochodne, ekogroszek, drewno, ale również śmieci.
– To urządzenia grzewcze o najgorszych standardach emisyjnych lub nie spełniające żadnych norm. W Polsce domy ogrzewa ponad 5 mln pieców węglowych, z czego ok. 70 proc. właśnie tych najgorszych, które trują najbardziej – mówi Marta Szymczak z Forum Rozwoju Efektywnej Energii.
Najwyższe stężenia pyłów zawieszonych i B(a)P notuje się w zimowym sezonie grzewczym. Jednym ze sposobów poprawy jakości powietrza jest wybór niskoemisyjnego ogrzewania. Ma w tym pomóc program „Czyste Powietrze”, którego celem jest walka ze smogiem. Rząd dołoży do wymiany pieca i termomodernizacji budynku nawet 53 tys. zł. Nabór wniosków ma ruszyć we wrześniu tego roku.
– To najlepszy moment, żeby przestawić się na niskoemisyjne, przyjazne dla zdrowia źródło energii. Jednym z nich jest np. gaz płynny LPG, który zapewnia w domu stałe i kontrolowane ciepło – mówi Marta Szymczak z FREE.
– Zamiana pieców węglowych na kotły gazowe może całkowicie wyeliminować emisję bezno(a)pirenu i dwutlenku siarki oraz niemal całkowicie emisję tlenku węgla i pyłów zawieszonych PM10 (ponad 99 proc.) O dwie trzecie spadłaby emisja dwutlenku azotu i niemal o połowę dwutlenku węgla.
Kto za to odpowiada?
Jak stwierdziła NIK, możliwość osiągnięcia w Polsce jakości powietrza zgodnej z zaleceniami WHO w odniesieniu do PM10, PM2,5 oraz B(a)P nie znajduje potwierdzenia w realizowanych i przewidywanych w Polsce działaniach naprawczych. Negatywnie oceniono aktywność Ministra Środowiska stwierdzając, że osiągnięcie wymaganych poziomów redukcji emisji, przy bieżącym tempie działań, może zająć w skali poszczególnych województw od 24 lat do 99 lat. Zaangażowanie Ministerstwa Energii oceniono jako niewystarczające.
Co prawda stworzono program „Czyste powietrze”, ale proponowane w projekcie rozporządzenia parametry paliw stałych (w szczególności zawartość popiołów, siarki i wilgoci) zabezpieczają w znacznie większym stopniu sektor węglowy, aniżeli uwzględniają dążenie do ochrony obywateli i środowiska naturalnego. Jedynie działania Ministra Rozwoju i Finansów oraz Ministra Przedsiębiorczości i Technologii oceniono pozytywnie, głównie za przygotowanie w terminie rozporządzenia w sprawie wymagań dla kotłów na paliwo stałe.
NIK w raporcie oceniła także działania samorządów. Według Izby, uchwały antysmogowe to rozwiązanie sprzyjające staraniom o poprawę jakości powietrza, jednak posiadające szereg mankamentów. Przykładowo: w uchwałach nie określono jednolicie standardów instalacji i jakości paliw, a kontrola realizacji uchwał w skali całego województwa jest mocno ograniczona. Przepisy dotyczące programów ochrony powietrza dla obszarów, na których nie zostały dotrzymane odpowiednie standardy jakości powietrza, zdaniem NIK, również są zbyt ogólne.
Ponadto: tylko 4 z 13 skontrolowanych gmin przeprowadziły szczegółową inwentaryzację źródeł emisji zanieczyszczeń; tylko 7 gmin udzielało dotacji na wymianę lub likwidację starych źródeł ciepła na paliwo stałe w latach 2014-2016; 6 gmin ograniczyło się do termoizolacji i montażu paneli słonecznych, ewentualna wymiana na nowe piece była ograniczona do obiektów komunalnych. Wszystkie te działania były nieadekwatne do skali i istotności problemów związanych z niedostateczną jakością powietrza w Polsce
Jedną z rekomendacji NIK w perspektywie długookresowej jest wprowadzenie całkowitego lub częściowego ograniczenia w stosowaniu paliw stałych w sektorze komunalno-bytowym, przy równoczesnym wdrożeniu rozwiązań zapewniających wsparcie procesu inwestycyjnego i rekompensatę z tytułu zwiększonych kosztów ogrzewania wskutek zastosowania niskoemisyjnych źródeł ciepła.
materiał: Enmaro.com
zdjecia tekst: Enmaro.com
opracowanie: Gwalbert Krzewicki
