Przyjęta w 2018 r. dyrektywa w sprawie analizy proporcjonalności przed przyjęciem nowych regulacji dotyczących zawodów zobowiązuje państwa członkowskie do zapewnienia, by wszelkie wprowadzane przez nie wymogi dotyczące zawodów były konieczne i wyważone. Dyrektywa ta zawiera zbiór kryteriów mających zapobiec wprowadzaniu nadmiernie uciążliwych przepisów krajowych, które mogą utrudniać wykwalifikowanym kandydatom uzyskanie dostępu do zawodu lub jego wykonywanie. Brak właściwego wdrożenia przepisów UE dotyczących analizy proporcjonalności może w ostatecznym rozrachunku szkodzić konsumentom poprzez zawyżone ceny, utrudniać rozwój innowacyjnych usług lub nawet prowadzić do ograniczonego dostępu do ważnych usług. Dyrektywa stanowi istotne narzędzie ułatwiające specjalistom w całej UE dostęp do regulowanej działalności i jej wykonywanie. Kroki podjęte dziś w celu zapewnienia jej właściwego wdrożenia pomogą zapobiec powstawaniu nieproporcjonalnych barier na jednolitym rynku lub pozwolą zlikwidować takie bariery, zgodnie z celami unijnego planu działania na rzecz lepszego wdrażania i egzekwowania przepisów dotyczących jednolitego rynku.
Kwestie te są istotne dla wielu Europejczyków: około 50 mln osób, czyli 22 proc. pracowników w UE, wykonuje zawód, do którego dostęp jest uzależniony od posiadania określonych kwalifikacji lub do którego wykonywania potrzebny jest określony chroniony prawem tytuł (np. zawody farmaceuty lub prawnika). Często obowiązują również szczególne wymogi dotyczące wykonywania zawodu, jak np. ograniczenia pod względem osób, które mogą posiadać udziały w danych przedsiębiorstwach, lub pod względem możliwości reklamowania danych usług. Zapewnienie, by takie przepisy były uzasadnione i proporcjonalne, przynosi konkretne korzyści obywatelom europejskim – zarówno samym specjalistom, jak i konsumentom.
Postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego
W wyniku dogłębnej oceny krajowych środków transpozycji Komisja stwierdziła, że niektóre państwa członkowskie nie wdrożyły prawidłowo szeregu wymogów, w związku z czym w praktyce dyrektywa może okazać się nieskuteczna. Komisja podjęła zatem decyzję o wszczęciu postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego wobec Austrii, Bułgarii, Chorwacji, Czech, Danii, Finlandii, Francji, Niemiec, Grecji, Węgier, Litwy, Holandii, Polski, Portugalii, Rumunii, Słowacji, Słowenii i Szwecji.
Główne problemy wskazane przez Komisję to:
- niedostateczne uwzględnienie wszystkich rodzajów regulacji, takich jak np. regulacje przyjęte przez stowarzyszenia zawodowe;
- niedokładna transpozycja kryteriów analizy proporcjonalności, np. konieczności zagwarantowania, że nowe regulacje są niezbędne w związku z innymi, już obowiązującymi przepisami;
- brak zapewnienia niezbędnych gwarancji proceduralnych, takich jak obiektywność ocen, skuteczne mechanizmy monitorowania ex post oraz skuteczne informowanie i zaangażowanie zainteresowanych stron.
Wszystkie państwa członkowskie, których to dotyczy, mają dwa miesiące na ustosunkowanie się do zastrzeżeń przedstawionych przez Komisję. W przeciwnym razie Komisja może podjąć decyzję o skierowaniu do nich uzasadnionej opinii.
Współpraca na rzecz uproszczenia ram regulacyjnych dla zawodów regulowanych
Nawet jeśli czasami konieczne jest podjęcie kroków prawnych, Komisja współpracuje również z państwami członkowskimi, aby zapewnić, że przepisy dotyczące zawodów regulowanych są odpowiednie do zamierzonych celów.
W lipcu 2021 r. Komisja przyjęła zaktualizowane zalecenia dotyczące reformy przepisów w odniesieniu do siedmiu zawodów regulowanych: architekta, inżyniera, prawnika, księgowego, rzecznika patentowego, agenta nieruchomości i przewodnika turystycznego. Zalecenia te pomagają określić możliwości reformy obowiązujących przepisów krajowych.
Mimo iż ogólnie Komisja stwierdziła, że od czasu przyjęcia pierwszego zbioru zaleceń w 2017 r. postępy były bardzo ograniczone, niektóre państwa członkowskie wprowadziły przydatne reformy:
- Polska zniosła minimalne stawki opłat, które polscy rzecznicy patentowi byli zobowiązani pobierać od konsumentów.
- Belgia zreformowała zawód księgowego – dopuszczenie możliwości posiadania udziałów w odpowiednich przedsiębiorstwach przez inwestorów spoza tej profesji ułatwia firmom księgowym pozyskanie finansowania.
- Chorwacja zrezygnowała z planów nałożenia na księgowych obowiązku uzyskania licencji na podstawie z góry ustalonego zestawu kwalifikacji.
Komisja i państwa członkowskie współpracują również w ramach Grupy Zadaniowej ds. Egzekwowania Przepisów dotyczących Jednolitego Rynku (SMET) w celu usunięcia barier dla jednolitego rynku, które obejmują m.in. uprzednie kontrole kwalifikacji w przypadku tymczasowego świadczenia usług oraz nadmierne wymogi dotyczące dokumentów, które należy przedłożyć w celu uznania kwalifikacji zawodowych.
We wrześniu 2021 r. SMET opublikowała swoje pierwsze sprawozdanie, w którym przedstawiono wymierne rezultaty: już w trakcie kilku pierwszych miesięcy funkcjonowania grupy zadaniowej zniesiono wymogi dotyczące uprzedniej kontroli kwalifikacji w odniesieniu do ponad 210 zawodów. Państwa członkowskie prowadzą również przegląd swoich przepisów i praktyk w celu zidentyfikowania tych, które można znieść.
Indywidualna pomoc dla obywateli i przedsiębiorstw
Obywatele i przedsiębiorstwa z UE, którzy napotykają przeszkody w innym państwie członkowskim, mogą uzyskać konkretną pomoc za pośrednictwem sieci SOLVIT. Ta sieć ośrodków administracji krajowej rozwiązuje problemy związane z nieprawidłowym stosowaniem przepisów unijnych przez organy krajowe. W dziedzinie uznawania kwalifikacji zawodowych sieć SOLVIT pomagała w latach 2019–2020 ponad 260 specjalistom w rozwiązaniu problemów związanych z uznaniem ich kwalifikacji zawodowych i w 80 proc. przypadków uzyskała zadowalające rozwiązanie.
Konkretny niedawny przykład: sieć SOLVIT pomogła wykwalifikowanemu technikowi żywności z Estonii z kilkuletnim doświadczeniem zawodowym. Starał się on o uznanie swoich kwalifikacji zawodowych na Cyprze, ale władze cypryjskie wymagały akademickiego uznania jego dyplomu. Ośrodek SOLVIT zwrócił uwagę, że jest to niezgodne z przepisami UE mającymi na celu ułatwienie dostępu do rynku pracy w innym państwie członkowskim. Władze cypryjskie zgodziły się z tym argumentem, uznały kwalifikacje uzyskane w Estonii i wznowiły procedurę uznawania kwalifikacji zawodowych. Dzięki SOLVIT kwalifikacje zostały uznane i osoba ta mogła rozpocząć pracę w swoim zawodzie na Cyprze.
Kontekst
Dyrektywę w sprawie analizy proporcjonalności przyjęto 28 czerwca 2018 r. jako jedną z czterech inicjatyw przedstawionych w ramach pakietu dotyczącego usług z 2017 r. Termin wdrożenia tej dyrektywy przez państwa członkowskie minął 30 lipca 2020 r.
Dyrektywa ta ma zapobiec zbędnym barierom w dostępie specjalistów do regulowanej działalności oraz w prowadzeniu przez nich takiej działalności, poprzez nałożenie na państwa członkowskie obowiązku oceny proporcjonalności wszelkich nowych regulacji dotyczących zawodów na podstawie wspólnego zbioru kryteriów przed przyjęciem danych regulacji. Ponadto dyrektywa ta przyczynia się do przejrzystości procesu stanowienia przepisów, zobowiązując do publicznego ujawniania tych ocen za pośrednictwem bazy danych dotyczącej zawodów regulowanych. W dyrektywie nałożono na państwa członkowskie wymóg odpowiedniego informowania i zaangażowania wszystkich zainteresowanych stron w trakcie procesu oceny proporcjonalności. Ponadto państwa członkowskie muszą monitorować proporcjonalność swoich przepisów po ich przyjęciu i uwzględniać przy tym wszelkie istotne zmiany, jak np. innowacje technologiczne.
