Komisja Europejska przyjęła drugą nowelizację przyjętych 19 marca 2020 r. tymczasowych ram pomocy państwa, rozszerzając ich zakres, aby umożliwić państwom członkowskim wspieranie gospodarki w związku z pandemią koronawirusa. Pierwszą zmianę przyjęto 3 kwietnia 2020 r.
Na podstawie tych zasad horyzontalnych oraz w ścisłej współpracy z państwami członkowskimi Komisja zatwierdziła dotychczas środki pomocy państwa na rzecz gospodarki UE o łącznej szacunkowej wartości 1,9 bln euro. Zapewni ona przedsiębiorstwom pilnie potrzebną płynność, ochroni miejsca pracy, umożliwi prowadzenie prac badawczo-rozwojowych oraz zagwarantuje dostawy produktów, które pomogą w walce z pandemią. Ta druga zmiana przepisów została wprowadzona, aby uzupełnić rodzaje środków, które są już objęte tymczasowymi ramami i obowiązującymi zasadami pomocy państwa. W tym celu określono kryteria, na podstawie których państwa członkowskie mogą dokapitalizować przedsiębiorstwa, które tego potrzebują, lub zapewnić im wsparcie w formie długu podporządkowanego, dbając jednocześnie o ochronę równych warunków działania w UE.
Wiceprzewodnicząca Komisji Margrethe Vestager, odpowiedzialna za politykę konkurencji, oświadczyła: – W dalszym ciągu ściśle współpracujemy z państwami członkowskimi, aby zapewnić europejskim przedsiębiorstwom dostęp do pilnie potrzebnej płynności. Obecnie nasze przepisy umożliwiają takie wsparcie również w postaci długu podporządkowanego. W miarę, jak kryzys będzie ewoluował, wiele przedsiębiorstw będzie potrzebować kapitału także po to, by utrzymać się na rynku. Jeżeli państwa członkowskie zdecydują się na interwencję, zastosujemy przyjęte przepisy, aby zapewnić podatnikom odpowiednie wynagrodzenie oraz zagwarantować, że wsparcie będzie obwarowane określonymi warunkami, w tym zakazem wypłaty dywidend i premii oraz dalszymi środkami mającymi ograniczyć zakłócenie konkurencji. Ze względu na przejrzystość publiczną duże przedsiębiorstwa muszą również składać sprawozdania na temat wykorzystania otrzymanej pomocy i przestrzegania obowiązków związanych z transformacją ekologiczną i cyfrową. Musimy bowiem stać na straży wartości europejskich i konieczności zapewnienia równych warunków działania, aby Europa mogła wyjść z tego kryzysu silniejsza.
Dlatego też sama kontrola pomocy państwa nie wystarczy. Potrzebujemy europejskiego planu odbudowy opartego na zasadach ekologii i cyfryzacji, który przyniesie korzyści wszystkim europejskim konsumentom. W interesie Europy leży, by nie dopuścić do przekształcenia się obecnego kryzysu symetrycznego o zasięgu światowym we wstrząs asymetryczny, na którym ucierpiałyby zarówno państwa członkowskie o mniejszych możliwościach wspierania przemysłu, jak i konkurencyjność całej UE.
Pomoc dla przedsiębiorstw w formie dokapitalizowania
Środki nadzwyczajne, które państwa członkowskie musiały podjąć w celu opanowania pandemii koronawirusa, ograniczyły wielu europejskim firmom możliwości produkcji towarów lub świadczenia usług. W rezultacie firmy ponoszą straty, które umniejszają ich kapitał własny i ograniczają ich zdolność do zaciągania pożyczek na rynkach. Ta druga zmiana tymczasowych ram pomocy państwa rozszerza więc ich zakres, aby umożliwić odpowiednio ukierunkowane interwencje publiczne w formie pomocy na dokapitalizowanie przedsiębiorstw niefinansowych, które tego potrzebują, aby zmniejszyć ryzyko dla całej gospodarki UE.
Jednocześnie w tymczasowych ramach pomocy państwa wprowadzono szereg zabezpieczeń, aby nie dopuścić do nadmiernych zakłóceń konkurencji na jednolitym rynku. Ponadto państwa członkowskie mają swobodę w opracowywaniu środków krajowych zgodnie z dodatkowymi celami polityki, takimi jak umożliwianie dalszej zielonej i cyfrowej transformacji ich gospodarek lub zapobieganie oszustwom, uchylaniu się od opodatkowania lub agresywnemu unikaniu opodatkowania.
- Warunki dotyczące konieczności, adekwatności i wielkości interwencji: Pomoc w formie dokapitalizowania powinna być przyznawana tylko wówczas, gdy nie jest dostępne żadne inne odpowiednie rozwiązanie. Interwencja musi także leżeć we wspólnym interesie, na przykład służyć zapobieżeniu trudnościom społecznym i niewydolności rynku z powodu znacznej utraty miejsc pracy, opuszczeniu rynku przez innowacyjne przedsiębiorstwa lub przedsiębiorstwa o znaczeniu systemowym lub ryzyku zakłóceń w świadczeniu istotnej usługi. Ponadto pomoc musi ograniczać się do przywrócenia przedsiębiorstwu rentowności i nie powinna wykraczać poza przywrócenie struktury kapitałowej beneficjenta do stanu sprzed pandemii koronawirusa.
- Warunki wejścia przez państwo w struktury kapitałowe przedsiębiorstw oraz wynagrodzenie: Państwo musi otrzymać odpowiednie wynagrodzenie za ryzyko, jakie ponosi w związku z udzieleniem pomocy w formie dokapitalizowania. Ponadto mechanizm wynagradzania musi zachęcać beneficjentów lub ich właścicieli do odkupienia udziałów nabytych przez państwo z wykorzystaniem pomocy państwa, tak by zapewnić tymczasowy charakter interwencji.
- Warunki dotyczące wyjścia państwa ze struktur kapitałowych przedsiębiorstw: Beneficjenci i państwa członkowskie są zobowiązani do opracowania strategii wyjścia, w szczególności w odniesieniu do dużych przedsiębiorstw, które otrzymały od państwa znaczną pomoc w formie dokapitalizowania. Jeżeli w przypadku spółek publicznych po upływie sześciu lat od dokapitalizowania, a w przypadku innych przedsiębiorstw – nawet do siedmiu lat, będą wątpliwości co do wycofania się państwa ze struktur przedsiębiorstwa, konieczne będzie zgłoszenie Komisji planu restrukturyzacji beneficjenta.
- Warunki dotyczące sposobu zarządzania: Do czasu całkowitego wycofania się państwa beneficjenci mają zakaz wypłaty dywidend i skupu akcji własnych. Ponadto dopóki nie zostanie spłacone co najmniej 75 proc. dokapitalizowania, obowiązuje ścisłe ograniczenie wynagrodzenia kadry kierowniczej, w tym zakaz wypłacania premii. Warunki te mają również na celu zachęcenie beneficjentów i ich właścicieli do odkupienia udziałów stanowiących własność państwa, gdy tylko pozwoli na to sytuacja gospodarcza.
- Zakaz subsydiowania skrośnego i przejęć: Aby zagwarantować, że beneficjenci nie będą korzystali w sposób nieuzasadniony z pomocy w formie dokapitalizowania ze szkodą dla uczciwej konkurencji na jednolitym rynku, nie mogą oni wykorzystywać pomocy, aby wspierać działalność gospodarczą przedsiębiorstw zintegrowanych, które już przed 31 grudnia 2019 r. znajdowały się w trudnej sytuacji gospodarczej Ponadto, dopóki nie zostanie spłacone co najmniej 75 proc. dokapitalizowania, beneficjenci, którzy nie zaliczają się do kategorii małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP), co do zasady nie będą mogli nabyć więcej niż 10 proc. udziału w przedsiębiorstwach konkurentów lub innych podmiotach prowadzących ten sam rodzaj działalności, w tym działających na rynkach wyższego i niższego szczebla.
* Zgodnie z tą zmianą państwa członkowskie mogą zgłaszać programy dokapitalizowania lub środki pomocy indywidualnej. Przy zatwierdzaniu programu Komisja zwróci się o oddzielne zgłoszenie do indywidualnej oceny pomocy dla przedsiębiorstwa przekraczającej próg 250 mln euro. Przedsiębiorstwa, które już w dniu 31 grudnia 2019 r. znajdowały się w trudnej sytuacji, nie kwalifikują się do pomocy na podstawie tymczasowych ram pomocy państwa.
Przejrzystość publiczna i sprawozdawczość: W przypadku przyznania beneficjentom pomocy w formie dokapitalizowania w ramach programów, państwa członkowskie muszą w ciągu trzech miesięcy od jej udzielenia opublikować szczegółowe informacje na temat kwoty pomocy oraz przedsiębiorstw, które ją otrzymały. Ponadto beneficjenci (z wyjątkiem MŚP) muszą publikować informacje o sposobie wykorzystania otrzymanej pomocy, m.in. w jaki sposób jej wykorzystanie wspiera działalność przedsiębiorstwa zgodnie z zobowiązaniami unijnymi i krajowymi w zakresie transformacji ekologicznej i cyfrowej.
Komisja uznaje, że na zbliżającym się etapie przywracania normalnego funkcjonowania gospodarki przedsiębiorstwa prawdopodobnie będą wymagać dodatkowych dużych inwestycji prywatnych i publicznych w celu sprostania wyzwaniom i wykorzystania możliwości związanych z podwójną transformacją ekologiczną i cyfrową. W tym kontekście Komisja zwraca uwagę, że obecna nowelizacja tymczasowych ram pomocy państwa jest raczej uzupełnieniem, a nie zastąpieniem istniejących już – przewidzianych w unijnych zasadach pomocy państwa – możliwości udzielania wsparcia przez państwa członkowskie. Ponadto, jak już zapowiedziano w komunikacie Komisji z 14 stycznia 2020 r., odpowiednie zasady pomocy państwa – w szczególności wytyczne w sprawie pomocy państwa w dziedzinie energii i ochrony środowiska – zostaną poddane nowelizacji do 2021 r. w kontekście celów politycznych Europejskiego Zielonego Ładu i wspierać będą racjonalną pod względem kosztów i sprzyjającą włączeniu społecznemu transformację w kierunku neutralności klimatycznej do 2050 r. Będzie to wkład w strategię ożywienia koniunktury gospodarczej w Europie w zgodzie z ważnymi założeniami dwojakiej zielonej i cyfrowej transformacji w myśl celów unijnych i krajowych.
Pomoc dla przedsiębiorstw w formie długu podporządkowanego
Przyjęta zmiana tymczasowych ram umożliwia również państwom członkowskim wspieranie przedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej w wyniku pandemii koronawirusa poprzez zapewnienie im długu podporządkowanego na korzystnych warunkach. Dotyczy to instrumentów dłużnych, które są podporządkowane zwykłym wierzycielom uprzywilejowanym w przypadku postępowania upadłościowego, oraz uzupełnia zestaw możliwości, jakie państwa członkowskie mają do dyspozycji na podstawie dotychczasowych tymczasowych ram, m.in. w zakresie udzielania długu uprzywilejowanego przedsiębiorstwom znajdującym się w potrzebie.
Dług podporządkowany nie może zostać zamieniony na kapitał własny w czasie, gdy przedsiębiorstwo kontynuuje działalność, zaś państwo ponosi mniejsze ryzyko. Ponieważ jednak takie zadłużenie zwiększa zdolność przedsiębiorstw do przyjmowania na siebie długu uprzywilejowanego w sposób podobny do wsparcia kapitałowego, pomoc w formie długu podporządkowanego obejmuje wyższe wynagrodzenie i podlega dalej idącym ograniczeniom kwot w porównaniu z długiem uprzywilejowanym na podstawie tymczasowych ram. Jeżeli państwa członkowskie zechcą zapewnić dług podporządkowany w kwotach przekraczających progi, zastosowanie będą miały wszystkie określone powyżej warunki dotyczące środków dokapitalizowania.
Kolejne kroki
Zmienione tymczasowe ramy będą obowiązywać do końca grudnia 2020 r. Jako że problemy z wypłacalnością mogą pojawić się dopiero na późniejszym etapie ewolucji kryzysu, Komisja przedłużyła ten okres wyłącznie w odniesieniu do środków służących dokapitalizowaniu do końca czerwca 2021 r. W celu zagwarantowania pewności prawa, przed upływem tych terminów Komisja oceni, czy konieczne jest ich odroczenie.
Oprócz tego Komisja stale sprawdza, czy potrzebne są dalsze środki, które umożliwiałyby państwom członkowskim wspieranie gospodarki w tym trudnym czasie i ułatwienie przedsiębiorstwom sprawnego powrotu do działalności po kryzysie. W tym celu bierze ona również pod uwagę dalsze zmiany tymczasowych ram. W tym kontekście Komisja analizuje także obowiązujące zasady pomocy państwa, sprawdzając ich spójność z zasadami zatwierdzonymi w tymczasowych ramach środków pomocy państwa w celu wsparcia gospodarki w kontekście trwającej epidemii koronawirusa.
Kontekst
19 marca 2020 r. Komisja przyjęła nowe tymczasowe ramy pomocy państwa w celu wsparcia gospodarki w kontekście pandemii koronawirusa, na podstawie art. 107 ust. 3 lit. b) Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Tymczasowe ramy znowelizowano po raz pierwszy 3 kwietnia 2020 r. Ramy te opierają się na stwierdzeniu, że cała unijna gospodarka jest dotknięta poważnymi zakłóceniami. Umożliwiają one państwom członkowskim wykorzystanie w celu wsparcia gospodarki pełnej elastyczności przewidzianej w regułach pomocy państwa, a równocześnie ograniczają negatywne skutki dla równych warunków działania na jednolitym rynku.
Tymczasowe ramy pomogą ukierunkować wsparcie dla gospodarki, ograniczając jednocześnie negatywny wpływ na równe warunki działania na jednolitym rynku. Zmiana zakresu tymczasowych ram prawnych dotycząca pomocy w formie dokapitalizowania uzupełnia możliwość nabywania przez państwa członkowskie istniejących udziałów w przedsiębiorstwach po cenie rynkowej lub na zasadzie równorzędności z akcjonariuszami prywatnymi, tj. rozwiązanie, które co do zasady nie wchodzi w zakres unijnej kontroli pomocy państwa. Może to mieć szczególne znaczenie w przypadku ryzyka wrogich przejęć przedsiębiorstw strategicznych przez zagranicznych nabywców. Obecna zmiana uzupełnia zatem narzędzia będące do dyspozycji państw członkowskich zgodnie z wytycznymi Komisji, aby zapewnić zdecydowane ogólnounijne podejście do monitorowania inwestycji zagranicznych w okresie kryzysu w dziedzinie zdrowia publicznego i związanej z tym podatności na zagrożenia gospodarcze.
13 marca 2020 r. Komisja przyjęła komunikat w sprawie skoordynowanej reakcji gospodarczej na epidemię COVID-19, w którym przedstawiono te możliwości. Państwa członkowskie mogą na przykład wprowadzić, z korzyścią dla przedsiębiorstw, ogólnie obowiązujące zmiany (np. odroczenie podatków lub subsydiowanie skróconego czasu pracy we wszystkich sektorach), które nie wchodzą w zakres zasad pomocy państwa. Mogą również przyznawać przedsiębiorstwom rekompensaty za szkody poniesione bezpośrednio w wyniku pandemii koronawirusa. Może to być przydatne w kontekście wsparcia szczególnie dotkniętych sektorów, takich jak transport, turystyka, hotelarstwo i handel detaliczny.
