Mechanizm sprawiedliwej transformacji stanowi część planu inwestycyjnego na rzecz Europejskiego Zielonego Ładu i umożliwi uruchomienie co najmniej 100 mld euro inwestycji w celu zapewnienia dodatkowego ukierunkowanego wsparcia dla regionów najbardziej dotkniętych skutkami transformacji w kierunku gospodarki neutralnej dla klimatu, a które mają mniejsze możliwości sprostania jej wyzwaniom. Zatwierdzenie wniosków nastąpiło po ogłoszeniu odnośnego zaproszenia przez Komisję pod koniec lutego 2020 r. w ramach Programu wspierania reform strukturalnych.
Komisarz ds. spójności i reform Elisa Ferreira powiedziała: – Nadal trwają prace nad realizacją Europejskiego Zielonego Ładu. Zmiana klimatu pozostaje faktem, a walka z nią jest niezwykle nagląca. Komisja będzie zdecydowanie wspierała państwa członkowskie, aby zapewnić sprawiedliwą transformację we wszystkich regionach europejskich. To wsparcie w ramach Programu wspierania reform strukturalnych jest ważnym krokiem – pomoże opracować plany przejściowe i umożliwi państwom członkowskim skorzystanie z mechanizmu sprawiedliwej transformacji, co zagwarantuje, że przejście na zieloną gospodarkę będzie przebiegać w sposób sprawiedliwy, nie pozostawiając nikogo w tyle.
W ramach Programu wspierania reform strukturalnych Komisja zapewni dostosowaną do potrzeb wiedzę fachową, m.in. w celu wspierania władz krajowych i regionalnych w następujących obszarach:
- dokonanie oceny społecznych, gospodarczych i środowiskowych skutków transformacji oraz zarysowanie procesu transformacji do 2030 r.;
- nawiązanie dialogu między zainteresowanymi stronami, takimi jak obywatele, przedsiębiorstwa i organizacje społeczeństwa obywatelskiego, w celu wypracowania wspólnej wizji procesów transformacji;
- określenie działań umożliwiających pomyślną realizację sprawiedliwej transformacji.
Kolejne kroki
W ciągu najbliższych miesięcy, do końca 2020 r., Komisja zapewni ukierunkowane wsparcie, aby pomóc państwom członkowskim w przygotowaniu terytorialnych planów sprawiedliwej transformacji. Państwa członkowskie zachowają decydującą rolę w procesie redagowania i finalizacji tych planów, w ścisłej konsultacji z właściwymi krajowymi, regionalnymi i lokalnymi zainteresowanymi stronami, co zapewni poczucie odpowiedzialności za transformację. Po sfinalizowaniu plany zostaną przedłożone Komisji do zatwierdzenia.
Kontekst
11 grudnia 2019 r. Komisja przedstawiła Europejski Zielony Ład, będący wyrazem aspiracji, aby do 2050 r. Europa stała się pierwszym blokiem państw neutralnym dla klimatu.
14 stycznia 2020 r. Komisja ogłosiła plan inwestycyjny na rzecz zrównoważonej Europy w celu finansowania procesu transformacji. Jednak w procesie tym nie wszystkie państwa członkowskie zaczynają z tego samego punktu – wpływ transformacji na niektóre z nich będzie większy niż na inne. Mechanizm sprawiedliwej transformacji jest kluczowym narzędziem służącym zapewnieniu, by transformacja na rzecz gospodarki neutralnej dla klimatu przebiegała w sposób sprawiedliwy, nie pozostawiając nikogo w tyle. Mechanizm zapewnia ukierunkowane wsparcie, aby w latach 2021–2027 uruchomić co najmniej 100 mld euro w regionach najbardziej dotkniętych negatywnymi społeczno-gospodarczymi skutkami transformacji i złagodzić te skutki. Szczególna uwaga zostanie poświęcona regionom, na które transformacja ma duży wpływ, a które mają mniejsze możliwości sprostania jej wyzwaniom.
Aby uzyskać dostęp do finansowania, państwa członkowskie muszą opracować, w porozumieniu z Komisją, terytorialne plany sprawiedliwej transformacji. W planach tych państwa członkowskie określą obszary, które najbardziej odczują proces transformacji na gospodarkę neutralną dla klimatu, zdefiniują wyzwania związane z rozwojem tych obszarów oraz zarysują swoje ścieżki transformacji do 2030 r., w ścisłej współpracy z właściwymi zainteresowanymi stronami na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym. Zatwierdzenie przez Komisję tych planów uruchomi wsparcie dla państw członkowskich w ramach 3 filarów mechanizmu sprawiedliwej transformacji: 1) Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji, który zapewni dotacje w wysokości 30–50 mld euro na transformację społeczną i gospodarczą w regionach objętych sprawiedliwą transformacją; 2) specjalnego programu w ramach InvestEU, który pozwoli na przyciągnięcie do 45 mld euro inwestycji prywatnych, oraz 3) instrumentu pożyczkowego sektora publicznego, który uruchomi 25–30 mld EUR na inwestycje w sektorze publicznym.
Komisja zapewnia szybkie wsparcie państwom członkowskim za pośrednictwem programu wspierania reform strukturalnych, aby pomóc w przygotowaniu ich planów dotyczących sprawiedliwej transformacji, a tym samym we wdrożeniu Europejskiego Zielonego Ładu. W tym celu pod koniec lutego Komisja ogłosiła specjalne zaproszenie do składania wniosków w ramach programu wspierania reform strukturalnych, aby pomóc w przygotowaniu terytorialnych planów sprawiedliwej transformacji. 18 państw członkowskich (BE, BG, CY, CZ, EL, ES, FI, HR, HU, IE, IT, LT, LV, PL, PT, RO, SE i SK) zwróciło się o takie wsparcie, a Komisja zatwierdziła wszystkie 18 wniosków. W ciągu ostatnich dwóch lat Komisja zapewniła już praktyczne wsparcie dla regionów za pośrednictwem programu wspierania reform strukturalnych, aby pomóc w przygotowaniu długoterminowych strategii gospodarczych na rzecz procesu wycofywania węgla, np. na Słowacji w prowincji Horna Nitra, w prowincji Macedonii Zachodniej w Grecji lub w Rumunii w dolinie Jiu.
