Ponadto nowe przepisy uniemożliwiają polskim sądom bezpośrednie stosowanie niektórych przepisów prawa UE chroniących niezawisłość sędziów, a także zwracanie się w takich sprawach do Trybunału Sprawiedliwości z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym. Po przeanalizowaniu odnośnych przepisów Komisja stwierdziła, że szereg elementów nowej ustawy stanowi naruszenie prawa UE:
Po pierwsze Komisja zwraca uwagę, że nowa ustawa rozszerza pojęcie przewinienia dyscyplinarnego i tym samym zwiększa liczbę przypadków, w których treść orzeczenia sądowego może być uznana za przewinienie dyscyplinarne. W rezultacie system środków dyscyplinarnych może być wykorzystywany jako system kontroli politycznej nad treścią orzeczeń sądowych. Nowa ustawa narusza art. 19 ust. 1 Traktatu o Unii Europejskiej w związku z art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, które ustanawiają prawo do skutecznego środka prawnego przed niezależnym i bezstronnym sądem. Jest to niezgodne z wymogami dotyczącymi niezależności sądów, ustanowionymi przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
Po drugie Komisja zwraca uwagę, że ustawa przyznaje nowo utworzonej Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego wyłączną kompetencję do orzekania w kwestiach dotyczących niezależności sądów. Uniemożliwia to polskim sądom wywiązanie się z obowiązku zastosowania prawa UE lub wystąpienia do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym. Nowa ustawa jest niezgodna z zasadą pierwszeństwa prawa Unii, z funkcjonowaniem mechanizmu odesłania prejudycjalnego oraz z wymogami dotyczącymi niezależności sądów.
Po trzecie Komisja zwraca uwagę, że ustawa uniemożliwia polskim sądom ocenę, w kontekście zawisłej przed nimi sprawy, umocowania innych sędziów do orzekania. Zaburza to skuteczne stosowanie prawa UE i jest niezgodne z zasadą pierwszeństwa prawa Unii, z funkcjonowaniem mechanizmu odesłania prejudycjalnego oraz z wymogami dotyczącymi niezależności sądów.
W ostatnim punkcie Komisja zwraca uwagę, że nową ustawą wprowadzono przepisy zobowiązujące sędziów do ujawniania szczegółowych informacji na temat ich działalności niezawodowej. Jest to niezgodne z prawem do poszanowania życia prywatnego i prawem do ochrony danych osobowych – zagwarantowanymi w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej i w ogólnym rozporządzeniu o ochronie danych.
Kolejny etap
Rząd polski ma teraz dwa miesiące, aby udzielić odpowiedzi na wezwanie do usunięcia uchybienia.
Kontekst
Praworządność jest jedną z podstawowych zasad i wartości, na których opiera się Unia Europejska, zapisaną w art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej. Praworządność ma również zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania Unii jako całości, na przykład dla jej rynku wewnętrznego oraz dla współpracy w dziedzinie sprawiedliwości, wolności i bezpieczeństwa, która opiera się na wzajemnej pomocy oraz uznawaniu orzeczeń sądowych, decyzji i dokumentów administracyjnych. Praworządność gwarantuje również sędziom krajowym, którzy są jednocześnie „sędziami unijnymi”, możliwość wywiązania się z obowiązków, jeśli chodzi o zapewnienie stosowania prawa unijnego oraz możliwość właściwej współpracy z Trybunałem Sprawiedliwości w ramach postępowań prejudycjalnych. Na mocy traktatów Komisja Europejska, wraz z innymi instytucjami i państwami członkowskimi, odpowiada za zagwarantowanie praworządności jako podstawowej wartości Unii, jak również za zapewnienie przestrzegania prawa, wartości i zasad UE.
Wydarzenia w Polsce skłoniły Komisję do podjęcia dialogu z polskim rządem w styczniu 2016 r. zgodnie z ramami UE na rzecz praworządności. Ciągły dialog między Komisją a państwem członkowskim jest podstawą tego procesu. Komisja regularnie informuje Parlament Europejski i Radę o jego przebiegu.
Z uwagi na brak postępów w realizacji ram UE na rzecz praworządności 20 grudnia 2017 r. Komisja po raz pierwszy uruchomiła procedurę z art. 7 ust. 1, przedkładając uzasadniony wniosek dotyczący decyzji Rady w sprawie określenia wyraźnego ryzyka poważnego naruszenia praworządności przez Polskę. W Radzie do Spraw Ogólnych odbyło się już kilka debat oraz trzy wysłuchania na temat praworządności w Polsce.
29 lipca 2017 r. Komisja wszczęła postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego w związku z polską ustawą o ustroju sądów powszechnych z uwagi na przepisy dotyczące przechodzenia sędziów na emeryturę i wpływ tych przepisów na niezależność sądów. 20 grudnia 2017 r. Komisja skierowała tę sprawę do Trybunału Sprawiedliwości UE. 5 listopada 2019 r. Trybunał Sprawiedliwości wydał wyrok kończący postępowanie w sprawie, potwierdzając w pełni stanowisko Komisji.
Dodatkowo 2 lipca 2018 r. Komisja wszczęła postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego w związku z polską ustawą o Sądzie Najwyższym z uwagi na jej przepisy dotyczące przechodzenia sędziów na emeryturę i wpływ tych przepisów na niezależność Sądu Najwyższego. 24 września 2018 r. Komisja skierowała tę sprawę do Trybunału Sprawiedliwości UE. 17 grudnia 2018 r. Trybunał Sprawiedliwości wydał prawomocne postanowienie o zastosowaniu środków tymczasowych zobowiązujących do zawieszenia stosowania nowej ustawy o Sądzie Najwyższym. 24 czerwca 2019 r. Trybunał Sprawiedliwości wydał wyrok kończący postępowanie w sprawie, potwierdzając w pełni stanowisko Komisji.
3 kwietnia 2019 r. Komisja wszczęła postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego z uwagi na to, że nowy system środków dyscyplinarnych podważa niezawisłość sędziów w Polsce i nie zapewnia koniecznych gwarancji chroniących sędziów przed kontrolą polityczną, jakich wymaga Trybunał Sprawiedliwości UE. 10 października 2019 r. Komisja skierowała tę sprawę do Trybunału Sprawiedliwości UE. 14 stycznia 2020 r. Komisja postanowiła zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości o zastosowanie wobec Polski środków tymczasowych nakazujących zawieszenie funkcjonowania Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego. 8 kwietnia 2020 r. Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że Polska musi niezwłocznie zawiesić stosowanie przepisów krajowych dotyczących uprawnień Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego w odniesieniu do spraw dyscyplinarnych sędziów, potwierdzając w pełni stanowisko Komisji. Postanowienie to ma zastosowanie do czasu wydania przez Trybunał wyroku kończącego postępowanie w sprawie o uchybienie zobowiązaniom państwa członkowskiego.
14 lutego 2020 r. weszła w życie ustawa z dnia 20 grudnia 2019 r. zmieniająca szereg aktów ustawodawczych regulujących funkcjonowanie systemu wymiaru sprawiedliwości w Polsce. Komisja wystosowała dziś do Polski wezwanie do usunięcia uchybienia w związku ze wspomnianą nową ustawą o sądownictwie.
