Wakacje na Południowym Podlasiu – Radio Biper poleca: Neple

Neple przynależą do gminy Terespol w powiecie bialskim. Wieś położona jest na malowniczym wzgórzu nad meandrującym, ujściowym odcinkiem rzeki Krzny, która pod miejscowością wpada do Bugu. Odległość jaka dzieli Neple od Białej Podlaskiej to zaledwie ok. 35 km.

Trochę historii

Najstarsze udokumentowane ślady osadnictwa w Neplach pochodzą z epoki brązu. W roku 1430 Wielki Książę Litewski nadaje osadę rodowi Bohowitynowiczów. Ród ten zarządza wsią do 1528 r. Dobra nepelskie, jako posag przechodzą następnie na własność Szujskich a dalej Skaszewskich. Od XVIII wieku wieś należy do rodziny Niemcewiczów. Aleksander Ursyn Niemcewicz prócz Nepli posiada jeszcze wsie Klejniki i Skoki położone po drugiej stronie Bugu.

CIEKAWOSTKA
Miejscowość Skoki znajduje się obecnie na Białorusi po przeciwległej stronie Bugu. Oddalone są od Nepli o zaledwie 6 km na wschód. W Skokach urodził się słynny poeta, dramaturg, podróżnik i polityk Julian Ursyn Niemcewicz. Do dziś we wsi zachował się pałac, w którym pisarz przyszedł na świat. W ostatniej dekadzie pałac przeszedł gruntowną renowację i znajduje się w nim muzeum z wystawą dotyczącą m.in. rodu Niemcewiczów.

Majątek w Neplach przekazuje jednemu z swoich synów Franciszkowi. Po jego śmierci w 1795 r. majątek odziedzicza po ojcu Ignacy, absolwent Szkoły Rycerskiej i szambelan króla Stanisława Augusta. Po śmierci w 1816 roku Neple przechodzą na własność wpierw na jego siostrę Eleonorę z Niemcewiczów Orzeszkową, a potem na jej córkę Julię.

CIEKAWOSTKA
Julian Ursyn Niemcewicz kilkukrotnie odwiedzał Neple, a ślad tych pobytów możemy znaleźć dziś w jego pamiętnikach: „Neple, mieszkanie Ignacego Niemcewicza, w najpiękniejszym są położeniu. Dom na wzgórku: w przepaści pod nim płynie rzeka wężykiem; za nią odkrywa oko w niezmiernej przestrzeni rozwinięte pasami pola, smugi, włości i gaje; wieże miasta Brześcia stołecznego województwa mega uwieńczają horyzont”- pisał. Według legendy poeta miał w parku nepelskim nawet swoją ulubioną lipę, pod którą pisywał wiersze

Ta wnosi majątek jako posag drugiemu mężowi hrabiemu Kalikstowi Mierzejewskiemu. Majątek w rękach Mierzejewskim zostaje aż do roku 1861 kiedy to zostaje sprzedany przez Julię po śmierci męża generałowi Korniłowiczowi. Od niego zaś kupuje nieznany bliżej Rudnicki. W końcówce XIX wieku dobra nabywa inżynier Stanisław Kierbedź, absolwent uczelni technicznych całej Europy, słynny budowniczy mostów. Po jego śmierci dobra dziedziczy jedna z jego córka, Zofia, żona profesora Lubomira Dymszy, który był posłem do Dumy rosyjskiej. W okresie I wojny światowej znajdujący się w Neplach zespół pałacowy zostaje spalony. Ostatnia właścicielka w dwudziestoleciu międzywojennym mieszka w budynku dawnej kuchni pałacowej. Po II wojnie światowej  majątek ulegał stopniowej degradacji. W latach 60-tych park dworski przekazano Wojewódzkiemu Związkowi Gminnych Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” w Lublinie, a ten utworzył w nim o zgrozo Ośrodek Wypoczynkowy. Ostatnim właścicielem terenu był do roku 2010 Caritas Diecezji Siedleckiej. Dziś zarówno Ośrodek Wczasowy, jak i pozostałości założenia parkowo – pałacowego to postępująca ruina. W ostatnim czasie wyremontowano jedynie znajdującą się w parku kaplicę rodową Mierzejewskich (2003 rok). Cały zespół czeka jednak na lepsze czasy. Obecnie terenem zarządza gmina Terespol.

Co warto zobaczyć w Neplach? Przedstawiamy nasze TOP 5

1. Pozostałości zespołu parkowo – pałacowego 

Klasycystyczny pałac powstał prawdopodobnie ok. roku 1840. Jego projektantem był znany architekt Franciszek Jaszczołd. Niestety po pałacu dziś nie ma śladu, zostało po nim jedynie rumowisko gruzów z resztkami piwnic. Zachowało się za to kilka obiektów wchodzących w skład zespołu.

– Lamus, tzw. skarbiec, zbudowany ok. 1786 r., najstarszy z zachowanych obiektów w zespole. Przebudowany w 1913 r. w stylu neogotyckim.

– Pawilon tzw. „Biwak” wzniesiony ok. 1817 roku, podobno specjalnie na czas pobytu w Neplach cara Aleksandra I. Do I wojny światowej nad frontowymi drzwiami pawilonu wisiała murowana tablica z francuskim napisem o treści: „Szczęśliwy biwaku, pod twym sklepionym dachem spoczywał cesarz Aleksander I, któremu Europa zawdzięcza pokój, a Polska swe istnienie”.

CIEKAWOSTKA
W 1817 roku Mierzejewskim urodził się syn Juliusz August. Ojcem chrzestnym potomka został sam car Aleksander I, który w majątku bywał dość często w latach 1818-1825. Jak głoszą plotki, car miał romans z żoną Kaliksta, piękną Julią i jak wierzyć tym plotkom, podobno Juliusz był owocem tego romansu. 

– Dawna kuchnia pałacowa (na przeciwko „Biwaku”) z lat 70-tych XIX wieku.

– Pawilon ogrodowy z 2 poł. XIX w. tzw. „Altana Chińska”, dawna biblioteka

– tzw. „Biały Dworek” z lat 20-30 XX wieku, według podań przeniesiony z Puszczy Białowieskiej dla Felicji Kierbedziów Romerowej.

– Neogotycka kaplica z 1828 r. zaprojektowana prawdopodobnie przez Franciszka Jaszczołda. Zudowana dla tragicznie zmarłego syna Mierzejewskich Juliusza Augusta Pochowany był w niej również później ojciec Kalikst. O tragicznym wydarzeniu z udziałem młodego Juliusza informuje zachowana tablica epitafijna umieszczona na tylnej elewacji kaplicy.

CIEKAWOSTKA

Śmierć jedynego syna, jak mówią plotki były postrzegana jako kara boska za romans matki z carem Aleksandrem I, którego owocem miały być właśnie narodziny Juliusza. Młody Mierzejewski w 1828 roku spadł niefortunnie z konia podczas przejażdżki i złamał nogę. W wyniku gangreny, która się wdała wkrótce umarł. Miejsce upadku znaczy do dziś olbrzymi głaz sprowadzony podobno aż z Wołynia z wbitym weń metalowym krzyżem. Napis na krzyżu głosi: „Kalixt i Julia Mierzejewscy Juliuszowi Augustowi, zrodzonemu 6 listopada 1817 r., zmarłemu 12 listopada 1828 r., żył lat 11 dni 5 godzin 9”. Kamień znajduje się dziś na prywatnej posesji po drugiej strony głównej szosy, u wylotu grabowej parkowej alej. 

– Park o powierzchni 18 ha, utworzony 2 w ćw. XIX w, zlokalizowany na pochylonym zboczu doliny Krzny. Porasta go ok. 1100 drzew rodzimych gatunków, jak klon, jesion, grab czy kasztan oraz kilka obcych jak np. sosna wejmutka. Zachował się układ kompozycyjny właściwego parku wzdłuż skarpy Krzny, ze śladami malowniczych kanałów i wysp u jej podnóża.

CIEKAWOSTKA

Kalikst Mierzejewski z uwagi, że był zamiłowanym przyrodnikiem i hodowcą kwiatów, przekomponował i rozbudował stary park. Wśród osobliwości w  parku do 1958 roku rósł jeden z największych w Europie jałowców o obwodzie 2,7 m i wysokości 13 m. >>> czytaj więcej <<< Mierzejewski założył również imponującą ananasarnię i oranżerię, do której krzewy sprowadzał aż z Drezna. Podobno rosło tu aż 4 tys. ozdobnych Kamelii! Natomiast południowe stoki nad Krzną porastały winnice. Na obszarze  dzisiejszego rezerwatu „Szwajcaria Podlaska” nad Bugiem założył zwierzyniec, w którym znajdowały się sprowadzone z Puszczy Białowieskiej Żubry i daniele, powstała tu również bażantarnia. 

2. Dawna cerkiew unicka, obecnie kościół p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego z 1786 roku fundacji Niemcewiczów. W kościele znajdują się epitafia Franciszka Ursyna Niemcewicza i jego żony Anny z Korytyńskich oraz Ignacego Ursyna Niemcewicza.

3. tzw. „Kamienna baba” – osobliwy głaz, który jak twierdzą niektórzy postawiony tu został jeszcze w czasach przedchrześcijańskich. >>> czytaj więcej o podlaskich kamiennych krzyżach i babach <<< Znajduje się on na szczycie pagórka górującego nad okolicą, niedaleko wykupu piaskarni (dojście drogą polną na wprost czołgu, po drugiej stronie asfaltowej szosy). W wyciosanym kamieniu można dopatrzeć się  zarysów ludzkiej twarzy. Według legendy jest to skamieniała córka przeklęta przez matkę. Kamień powoli chyli się ku upadkowi, każdego roku o 1 mm a gdy wreszcie zaklęta postać dotknie czołem ziemi, skamieniała dziewczyna ożyje. Inna wersja tej legendy mówi, że nastąpi wówczas koniec świata.

4. Rezerwat „Szwajcaria Podlaska”, utworzony w 1995 roku w obrębie Podlaskiego Przełomu Bugu. Chroni na powierzchni 24 ha strome zbocza doliny Bugu oraz piaszczystą terasę zalewową z zarastającym starorzeczem. Jest to jeden z najbardziej malowniczych fragmentów doliny Bugu. Zalesione wysokie zbocza wzgórz morenowych z piaszczystymi urwiskami i wąwozami to istny raj krajobrazowy. Żeby poznać dobrze uroki rezerwatu polecamy udać na 4,5 km spacer ścieżką przyrodniczą o tej samej nazwie.

Szlak Znakowany jest symbolem zielonego liścia klonowego na białym tle. Zaczyna się koło przystanku autobusowego w Neplach i do mostu na Krznie pokrywa się ze ścieżką przyrodniczą „Bużny Most”. Na ścieżce znajduje się 10 przystanków, gdzie opisane są najbardziej interesujące przyrodniczo miejsca rezerwatu. Jednym z najbardziej urokliwych jest miejsce ujście rzeki Krzny do Bugu (w okresie mocnych opadów, fragmenty ścieżki mogą być zalane lub podmokłe, zalecamy dobrać wtedy odpowiednie obuwie. Trzeba mieć też ze sobą koniecznie dowód osobisty, ścieżka biegnie przy samej granicy, więc możliwa jest kontrola Straży Granicznej).

5. Radziecki czołg T-34 – obowiązkowy punkt każdej wycieczki do Nepli. Czołg ustawiony na betonowym cokole tworzy dziś dość wątpliwej urody pomnik, który jest jednak popularnym tłem pamiątkowych fotografii każdego niemal turysty, który zawita w te strony. Stoi tu od 34 lat podarowany przez żołnierzy stacjonujących w pobliskiej jednostce dla mieszkańców granicznej miejscowości. Podobno, jak mówi jedna z teorii miał upamiętniać niemiecki odwrót na początku 1944 roku, gdy Armia Czerwona wsparta pierwszą brygadą pancerną Ludowego Wojska Polskiego sforsowała szeroki w tym miejscu Bug i omijając Warszawę, ruszyła na Berlin. Z czołgiem wiążę się też zabawna anegdota. Jako że lufa postawionego czołgu skierowana była na zachód, mieszkańcy okolic zrobili taki psikus, że pod osłoną nocą obrócili wieżyczkę, kierując lufę na wschód. Rano żołnierze z jednostki przejeżdżając obok czołgu spostrzegli tą zmianę i naprowadzili działo z powrotem na ich zdaniem słuszny kierunek. Zabawa ta trwała kilka tygodni, aż w końcu zaspawano na sztywno wieżyczkę z lufą wykierowaną na nieznany zachodni cel strategiczny. Czołg wypatrzycie z szosy przy wjeździe do Nepli, jadąc od Białej Podlaskiej po lewej stronie drogi.

Udanej wycieczki! 

zdjęcia: Jakub Sowa
archiwalia: pl.wikipedia.org
źródła: Marek Nasiadka, “Podlaski Przełom Bugu – przewodnik nie tylko dla turystów”, wyd. Wład, Rzeszów 2010; Grzegorz Rąkowski, “Polska egoztyczna” tom II, wyd. Rewasz, Pruszków 2012; Katalog Zabytków Sztuki w Polsce – Powiat Biała Podlaska, pod red. Katarzyny Kolendo – korczakowej, Anny Oleńskiej i Marcina Zglińśkiego, W-awa 2006; „Biała Podlaska – Brześć. Nieodkryty wschód”, R. Zubkowic, E. Vetrova, A. Pańko, A. Abramczuk, Biała Podlaska 2008.