Wieści z Unii: Oświadczenie Komisji Europejskiej

W odpowiedzi na wyrok Trybunału Komisja Europejska wydała następujące oświadczenie:

Komisja Europejska przyjmuje do wiadomości wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE, który potwierdza stanowisko Komisji.

Jest to ważna decyzja wspierająca niezależność sądownictwa w Polsce i nie tylko. Wyrok stanowi też pożądane wyjaśnienie zasad nieusuwalności sędziów i niezawisłości sędziowskiej, które są zasadniczymi elementami skutecznej ochrony sądowej w Unii Europejskiej. W wyroku wyjaśniono również, że chociaż organizacja wymiaru sprawiedliwości w państwach członkowskich wchodzi w zakres kompetencji krajowych, przy wykonywaniu tych kompetencji państwa członkowskie są zobowiązane do przestrzegania zobowiązań wynikających z prawa unijnego. Stosując prawo Unii, każdy sąd krajowy jest jednocześnie sądem europejskim. Państwa członkowskie muszą zatem zapewnić skuteczną ochronę sądową osób fizycznych w obszarach objętych prawem UE.

Komisja dokładnie przeanalizuje wyrok i uwzględni go w przygotowywanym komunikacie Komisji w sprawie praworządności.

Komisja jest gotowa wspierać rząd polski w stosowaniu tego wyroku i kontynuować rozmowy na temat rozwiązania wszystkich pozostałych nierozstrzygniętych kwestii związanych z praworządnością w Polsce w ramach trwającej procedury przewidzianej w art. 7.

Praworządność jest fundamentem naszej Unii, a jako strażniczka traktatów Komisja Europejska zawsze czyni wszystko, co w jej mocy, aby ją utrzymać.

Kontekst

Polska ustawa o Sądzie Najwyższym obniżyła wiek emerytalny sędziów Sądu Najwyższego z 70 do 65 lat, w związku z czym 27 spośród 72 czynnych sędziów Sądu Najwyższego zostało zmuszonych do przejścia w stan spoczynku. Dotyczyło to również Pierwszej Prezes Sądu Najwyższego, której kadencja została przedwcześnie zakończona, mimo że zgodnie z Konstytucją RP Pierwszego Prezesa SN powołuje się na sześć lat.

Ustawa weszła w życie w dniu 3 kwietnia 2018 r. Zgodnie z nią sędziowie, których dotyczył obniżony wiek emerytalny, mogli zwrócić się do Prezydenta RP o wyrażenie zgody na dalsze zajmowanie stanowiska. Zgoda jest udzielana na okres trzech lat, nie więcej niż dwukrotnie. Nie określono jasnych kryteriów, którymi ma się kierować Prezydent, podejmując decyzję; nie przewidziano też kontroli sądowej ewentualnej decyzji odmownej. Ponadto jedynym zabezpieczeniem przewidzianym w polskim prawie była niewiążąca konsultacja z Krajową Radą Sądownictwa.

Praworządność stanowi jedną ze wspólnych wartości, na których opiera się Unia Europejska i za którymi opowiadają się wszystkie państwa członkowskie. Została ona zapisana w art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej.

Zasada ta jest ważna dla funkcjonowania UE jako całości, na przykład w odniesieniu do rynku wewnętrznego oraz współpracy w obszarze wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, a także dla zapewnienia, aby sędziowie w poszczególnych państwach, którzy są także „sędziami UE”, mogli wypełniać swoje zadania polegające na zapewnianiu stosowania prawa Unii i odpowiednio kontaktować się z Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej w kontekście postępowań prejudycjalnych.

Na mocy traktatów Komisja Europejska wraz z innymi instytucjami i państwami członkowskimi odpowiada za zagwarantowanie praworządności jako fundamentalnej wartości Unii, jak również za zapewnienie przestrzegania prawa, wartości i zasad UE. Wydarzenia w Polsce skłoniły Komisję Europejską do podjęcia w styczniu 2016 r. dialogu z polskim rządem na mocy ram UE na rzecz umocnienia praworządności, a następnie 20 grudnia 2017 r. do uruchomienia procedury, o której mowa w art. 7 ust. 1 TUE. Proces ten opiera się na stałym dialogu Komisji z danym państwem członkowskim. O jego wynikach Komisja na bieżąco informuje Parlament Europejski i Radę.

W dniu 2 lipca 2018 r. Komisja wszczęła postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego w związku z polską ustawą o Sądzie Najwyższym ze względu na jej przepisy regulujące przechodzenie sędziów w stan spoczynku oraz ich wpływ na niezależność Sądu Najwyższego. W dniu 24 września 2018 r. Komisja skierowała sprawę do Trybunału Sprawiedliwości UE i zwróciła się do Trybunału o zarządzenie środków tymczasowych, które zapobiegałyby nieodwracalnej szkodzie wynikającej z zastosowania nowej ustawy. Komisja zwróciła się także do Trybunału o zastosowanie trybu przyspieszonego, aby prawomocny wyrok został wydany jak najszybciej. W dniu 17 grudnia 2018 r. Trybunał Sprawiedliwości wydał postanowienie o zastosowaniu środków tymczasowych zobowiązujących do zawieszenia stosowania nowej ustawy o Sądzie Najwyższym. Rzecznik generalny wydał opinię na początku tego roku, w dniu 11 kwietnia.