Wieści z Unii: Dzień Wody we Wrocławiu

Z powodu zmian klimatu Polskę czekają w nadchodzących latach coraz dłuższe okresy suszy. Jednocześnie wzrastać będzie częstotliwość występowania gwałtownych i bardzo intensywnych opadów, niosąc ze sobą zwiększone ryzyko powodzi. Zmiany te oznaczają konieczność wypracowania nowego podejścia do zarządzania zasobami wodnymi i ochrony wód w Polsce. Zarówno hydrolodzy jak i ekonomiści są tutaj zgodni – skuteczne i opłacalne działanie musi polegać na współpracy z naturą, a nie działaniu wbrew niej.  O spójnej i opartej na nauce i najlepszych praktykach gospodarce wodnej, która będzie traktowała rzeki jako pełnowartościowe ekosystemy rozmawiali uczestnicy konferencji „Powódź i susza – jak chronić ludzi w zgodzie z naturą” organizowanej przez Przedstawicielstwo Regionalne Komisji Europejskiej we Wrocławiu, Związek Stowarzyszeń Polska Zielona Sieć oraz Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu.

Podczas pierwszego dnia konferencji w budynku Uniwersytetu Ekonomicznego zebrało się ponad sto osób reprezentujących instytucje rządowe, samorządowe, uczelnie, przedsiębiorców oraz organizacje społeczne. W imieniu organizatorów gości powitali Jacek Wasik, dyrektor Przedstawicielstwa Regionalnego Komisji Europejskiej we Wrocławiu, jego magnificencja rektor UE we Wrocławiu prof. dr hab. Andrzej Kaleta, oraz Joanna Furmaga – prezes Związku Stowarzyszeń Polska Zielona Sieć.

Inauguracyjny wykład prof. Bożena Ryszawskiej z Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu wprowadził uczestników konferencji w tematykę zmian klimatu i konieczności wypracowania nowego paradygmatu gospodarczego, który nie byłby zależny od niepohamowanej eksploatacji skończonych zasobów przyrodniczych Ziemi.

Pierwszą prelekcję na temat rzek wygłosił dr Andrzej Mikulski z Zakładu Hydrobiologii Uniwersytetu Warszawskiego, który mówił o wynikach swoich badań nt. zdolności naturalnych rzek do samooczyszczania. W odróżnieniu od rzeki skanalizowanej, z uproszczonym kształtem koryta, rzeka naturalna jest w stanie na dość krótkim odcinku pozbyć się wprowadzanych do niej zanieczyszczeń. Zawiesiny i substancje biogenne są deponowane na płyciznach (których brak w ciekach uregulowanych), pochłaniane przez przybrzeżne kompleksy roślinne i rozkładane przez mikroorganizmy w intensywnie mieszanej, natlenionej wodzie. Jest to jedna z tzw. usług ekosystemowych świadczonych przez rzekę, której ekonomiczną wartość daje mierzyć na wiele sposobów (i jest ona bardzo wysoka). W sytuacji zwiększonego zagrożenia suszą, a zatem również niedoborem czystej wody pitnej, nie należy niszczyć tego potencjału rzek.

Prof. Wiktor Kotowski z Instytutu Botaniki Uniwersytetu Warszawskiego mówił o roli nadrzecznych mokradeł w stabilizowaniu reżimu hydrologicznego zlewni rzecznych. Podkreślił, że przywrócenie rzekom mokradeł i bagiennych stref buforowych jest kluczowe nie tylko z punktu widzenia przeciwdziałania suszom i powodziom, ale zbawiennie wpływa również na obniżenie eutrofizacji wód. Nadrzeczne mokradła retencjonują wodę, przywracają ją do lokalnego obiegu, spłaszczają fale wezbraniowe, są kluczowym miejscem rozrodu ryb, bezkręgowców i ptaków oraz stanowią wraz z rzeką naturalne, szerokie korytarze ekologiczne.

Dr Przemysław Nawrocki z fundacji WWF Polska przedstawił zgromadzone przez fundację dane na temat tzw. prac utrzymaniowych na małych rzekach oraz ich wpływu na dostępność wody i bezpieczeństwo powodziowe. W Polsce pokutuje wciąż przekonanie, że rzeki należy odmulać, pogłębiać i prostować, podczas gdy takie działanie – poza dewastacją ekosystemów – przyspiesza spływ wód, osuszając obszar zlewni i zwiększając ryzyko niszczycielskich wezbrań na głównej rzece.

Serię wykładów zakończyła prezentacja dr Marty Wiśniewskiej, hydrolożki z Fundacji Greenmind, która na przykładach rzek Missisipi i górnej Wisły pokazała, jak spirala interwencji hydrotechnicznych, opartych na niedoskonałym i niepełnym rozumieniu funkcjonowania systemu rzecznego, doprowadziła do zwiększenia zagrożenia powodzią i do obniżenia poziomu wód gruntowych.Ostatnim punktem w programie pierwszego dnia była dyskusja panelowa, w której wzięli udział przedstawiciele instytucji państwowych (Ministerstwa Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej, Ministerstwa Środowiska i Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej) oraz przedstawiciele środowiska akademickiego i pozarządowego. Osią dyskusji było pytanie o to, czy w świetle zaprezentowanej wiedzy niezbędna jest zmiana filozofii zarządzania wodami w Polsce.

W dyskusji Rafał Gaczyński z Departamentu Edukacji Ekologicznej w Ministerstwie Środowiska zwrócił uwagę, że zmiana filozofii i podejścia jest konieczna, ale już się dzieje – częścią jej było np. powołanie PGW Wody Polskie – jednego organu odpowiedzialnego za gospodarkę wodną i ekologiczny stan wód w całym kraju. Poza tym wiele miast wdraża już projekty adaptacyjne i rozwija błękitną i zieloną infrastrukturę. Mówił o konieczności realizowania przede wszystkim inwestycji, które najmniej ingerują w środowisko.