Wieści z Unii: Parasol nad sygnalistami

Pierwszy wiceprzewodniczący Frans Timmermans powiedział: – Jesteśmy winni sygnalistom ochronę, gdy grozi im kara, degradacja, utrata pracy czy też pozew sądowy za to, że w interesie społecznym ujawniają łamanie prawa. Temu właśnie służą nowe ogólnounijne przepisy o ochronie sygnalistów. Gwarantują one bezpieczeństwo osobom zgłaszającym naruszenia prawa UE w wielu dziedzinach. Pomoże to w zwalczaniu nadużyć finansowych, korupcji, unikania opodatkowania przez przedsiębiorstwa oraz działań szkodliwych dla zdrowia i środowiska. Zachęcamy państwa członkowskie do wprowadzenia kompleksowych ram ochrony sygnalistów w oparciu o te same zasady.

Věra Jourová, komisarz do spraw sprawiedliwości, konsumentów i równouprawnienia płci, powiedziała: Niedawne afery – Dieselgate, dokumenty panamskie czy Cambridge Analytica – uświadomiły nam, w jakim stopniu sygnaliści pomagają wykrywać nielegalne działania, godzące w interes publiczny i ogólne dobro obywateli. Odważnym ludziom, którzy ujawniają bezprawie, należy się nasze wsparcie i ochrona. Cieszę się, że udało nam się osiągnąć równowagę – wypracować system, który zachęca pracodawców do wewnętrznego rozwiązywania problemów, ale jednocześnie umożliwia sygnalistom zwracanie się do organów publicznych bez obawy przed represjami.

Nowe przepisy obejmują szeroki zakres obszarów prawa UE, w tym przepisy dotyczące: przeciwdziałania praniu pieniędzy, opodatkowania osób prawnych, ochrony danych, ochrony interesów finansowych Unii, bezpieczeństwa żywności i produktów oraz ochrony środowiska i bezpieczeństwa jądrowego. Państwa członkowskie mogą ponadto rozszerzyć te przepisy na inne obszary. Komisja zachęca je, by w oparciu o te same zasady ustanowiły kompleksowe ramy prawne ochrony sygnalistów.

• Jasne procedury sprawozdawcze i obowiązki pracodawców: w nowych przepisach przewidziano system bezpiecznych kanałów zgłaszania naruszeń zarówno w ramach danej organizacji, jak i poza nią – organom publicznym.
• Bezpieczne kanały zgłaszania informacji: zachęca się sygnalistów, aby stwierdzone przypadki łamania prawa zgłaszali w pierwszej kolejności wewnątrz własnej organizacji, o ile tylko danym naruszeniom można skutecznie przeciwdziałać wewnątrz niej i jeśli sygnaliści nie muszą obawiać się odwetu. Mogą również według własnego uznania zgłosić się bezpośrednio do właściwych organów, w zależności od okoliczności danej sprawy. Ponadto jeżeli zgłoszenie do właściwych organów nie skutkuje odpowiednimi działaniami lub nie może do nich doprowadzić (np. w wyniku zmowy między tymi organami a sprawcą przestępstwa), lub w przypadku bezpośredniego lub wyraźnego zagrożenia dla interesu publicznego, sygnaliści mogą ujawnić sprawę publicznie, w tym poinformować o niej media. Oznacza to ochronę sygnalistów, gdy stają się oni źródłami informacji dla dziennikarzy śledczych.
• Zapobieganie represjom i skuteczna ochrona: Przepisy będą chronić sygnalistów przed zwolnieniem, degradacją i innymi formami represji. Nakładają one również na organy krajowe obowiązek informowania obywateli o procedurach zgłaszania przypadków naruszania prawa i o dostępnych środkach ochrony. Sygnaliści będą również chronieni w postępowaniu sądowym.

Kolejny etap

Wstępne porozumienie musi jeszcze zostać formalnie zatwierdzone przez Parlament Europejski i Radę.

Kontekst

Ochrona osób zgłaszających przypadki naruszenia prawa w UE jest obecnie fragmentaryczna i niejednolita. W większości państw UE przyznana ochrona jest jedynie częściowa i odnosi się wyłącznie do konkretnych sektorów lub kategorii pracowników.

Komisja zobowiązała się do podjęcia działań mających na celu ochronę sygnalistów jako źródeł informacji dla dziennikarzy podczas drugiego dorocznego seminarium w sprawie praw podstawowych, które odbyło się w listopadzie 2016 r. i było poświęcone pluralizmowi mediów i demokracji. Komisja przedstawiła własny projekt dyrektywy w sprawie ochrony osób zgłaszających przypadki naruszenia prawa Unii w kwietniu 2018 r. Do projektu dołączono komunikat w sprawie zalecanych ogólniejszych działań służących lepszej ochronie sygnalistów w Europie.

Wzmocnienie ochrony sygnalistów stanowi również realizację zobowiązania Komisji do położenia większego nacisku na egzekwowanie prawa UE, o czym jest mowa w komunikacie Komisji z 2016 r. pt.: „Prawo Unii: lepsze wyniki dzięki lepszemu stosowaniu”.