Wieści z Unii: Zamknięcie obiegu

W dniu dzisiejszym Komisja Europejska opublikowała kompleksowe sprawozdanie z realizacji przyjętego w grudniu 2015 r. planu działania dotyczącego gospodarki o obiegu zamkniętym. W sprawozdaniu przedstawiono główne wyniki realizacji planu działania i aktualne wyzwania pojawiające się na drodze ku neutralnej dla klimatu, konkurencyjnej gospodarce o obiegu zamkniętym, w której presja wywierana na zasoby naturalne, zasoby wody słodkiej i na ekosystemy jest jak najmniejsza. Wyniki sprawozdania zostaną omówione podczas dorocznej konferencji zainteresowanych stron na temat gospodarki o obiegu zamkniętym, która odbędzie się w Brukseli w dniach 6 i 7 marca.

Pierwszy wiceprzewodniczący Frans Timmermans, odpowiedzialny za zrównoważony rozwój, powiedział: Gospodarka o obiegu zamkniętym ma kluczowe znaczenie dla skierowania naszej gospodarki na ścieżkę zrównoważonego rozwoju i osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju. Niniejsze sprawozdanie pokazuje, że Europa jest światowym liderem w tej dziedzinie. Jednocześnie wiele pozostaje do zrobienia, abyśmy powiększali nasz dobrobyt z uwzględnieniem ograniczeń naszej planety oraz zamknęli obieg, by nie marnować naszych cennych zasobów.

Wiceprzewodniczący Jyrki Katainen, odpowiedzialny za zatrudnienie, wzrost gospodarczy, inwestycje i konkurencyjność, powiedział: Sprawozdanie jest bardzo optymistyczne. Pokazuje ono, że zmierzamy we właściwym kierunku, jeśli chodzi o tworzenie inwestycji, miejsc pracy i nowych przedsiębiorstw. Przyszły potencjał zrównoważonego wzrostu jest ogromny, a Europa jest naprawdę najlepszym miejscem do rozwoju działalności przyjaznej dla środowiska. Sukces ten jest wynikiem współpracy europejskich zainteresowanych stron i decydentów.

Od gospodarki linearnej do gospodarki o obiegu zamkniętym

Trzy lata po jego przyjęciu plan działania dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym można uznać za w pełni zrealizowany. Wszystkie 54 działania zostały już wdrożone lub są w trakcie realizacji. Zgodnie z ustaleniami zawartymi w sprawozdaniu wdrożenie planu działania dotyczącego gospodarki o obiegu zamkniętym przyspieszyło przejście w Europie na gospodarkę o obiegu zamkniętym, co z kolei pomogło UE powrócić na ścieżkę tworzenia miejsc pracy. W 2016 r. sektory mające znaczenie dla gospodarki o obiegu zamkniętym zatrudniały ponad 4 mln pracowników, co stanowi wzrost o 6 proc. w porównaniu z rokiem 2012.

Obieg zamknięty rozwinął nowe możliwości biznesowe, stworzył nowe modele biznesowe i otworzył nowe rynki, zarówno wewnątrz, jak i poza UE. W 2016 r. działania w zakresie obiegu zamkniętego, takie jak naprawa, ponowne wykorzystanie lub recykling, wygenerowały niemal 147 mld euro wartości dodanej, z kolei wartość inwestycji wyniosła około 17,5 mld euro.

Europejska strategia w dziedzinie tworzyw sztucznych

Strategia UE w dziedzinie tworzyw sztucznych w gospodarce o obiegu zamkniętym to pierwsze ogólnounijne ramy polityczne, w których przyjęto podejście uwzględniające cykl życia specyficzny dla danego materiału podczas projektowania, użytkowania, ponownego użycia i recyklingu pod kątem obiegu zamkniętego w odniesieniu do łańcuchów wartości tworzyw sztucznych. W strategii określono jasną wizję celów ilościowych na poziomie UE, tak aby między innymi do 2030 r. wszystkie opakowania z tworzyw sztucznych wprowadzane na rynek UE nadawały się do ponownego wykorzystania lub recyklingu.

Aby pobudzić rynek tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu, Komisja zainicjowała kampanię dobrowolnych zobowiązań w zakresie tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu. Już 70 przedsiębiorstw złożyło zobowiązania, co doprowadzi do zwiększenia rynku tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu o co najmniej 60 proc. do 2025 r. Niemniej jednak nadal istnieje luka pomiędzy podażą a zapotrzebowaniem na tworzywa sztuczne pochodzące z recyklingu. Aby zniwelować tę lukę, Komisja zainicjowała sojusz na rzecz gospodarki o obiegu zamkniętym w zakresie tworzyw sztucznych zrzeszający kluczowe zainteresowane strony sektora przemysłu dostarczające tworzywa sztuczne pochodzące z recyklingu oraz te, które wykorzystują tego rodzaju tworzywa.

Przepisy dotyczące produktów wykorzystujących tworzywa sztuczne jednorazowego użytku i narzędzi połowowych, odnoszące się do dziesięciu najczęściej znajdywanych przedmiotów na plażach w UE, stawiają Unię na czołowej pozycji w światowej walce z odpadami morskimi. Środki te obejmują zakaz sprzedaży niektórych produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych (takich jak słomki i sztućce), jeśli dostępne są produkty alternatywne, oraz oksydegradowalnych tworzyw sztucznych, a także proponują działania na rzecz innych środków, takich jak cele dotyczące ograniczenia korzystania z niektórych produktów, wymogi dotyczące projektowania produktów oraz systemy rozszerzonej odpowiedzialności producenta.

Innowacje i inwestycje

Dla przyspieszenia przejścia na gospodarkę o obiegu zamkniętym, kluczowe znaczenie ma inwestowanie w innowacje oraz zapewnianie wsparcia na rzecz dostosowania europejskiej bazy przemysłowej. W latach 2016–2020 Komisja zintensyfikowała wysiłki w obu kierunkach, na które przeznaczono środki publiczne w wysokości ponad 10 mld euro ze środków publicznych.

W celu pobudzenia dalszych inwestycji Platforma wsparcia finansowego dla gospodarki o obiegu zamkniętym wydała zalecenia, które przyczynią się do zwiększenia możliwości pozyskania finansowania bankowego dla projektów dotyczących gospodarki o obiegu zamkniętym, koordynacji działań w zakresie finansowania i wymiany dobrych praktyk. Platforma oraz Europejski Bank Inwestycyjny podejmą prace nad udzielaniem wsparcia finansowego i wykorzystaniem synergii z planem działania dotyczącym finansowania zrównoważonego wzrostu gospodarczego.

Przekształcanie odpadów w zasoby

Solidne i efektywne systemy gospodarowania odpadami stanowią istotny element gospodarki o obiegu zamkniętym. W lipcu 2018 r. weszły w życie zmienione ramy prawne dotyczące odpadów, unowocześniające systemy gospodarowania odpadami w Unii. Obejmują one między innymi nowe ambitne wskaźniki recyklingu, wyjaśnienie statusu prawnego materiałów pochodzących z recyklingu oraz wzmocnione środki zapobiegania powstawaniu odpadów i gospodarowania odpadami, w tym w odniesieniu do odpadów morskich, odpadów spożywczych oraz produktów zawierających surowce krytyczne.

Projektowanie pod kątem obiegu zamkniętego i procesy produkcyjne

Inteligentne projektowanie na początku cyklu życia produktu ma zasadnicze znaczenie dla zapewnienia obiegu zamkniętego. Wdrażając plan prac dotyczący ekoprojektu na lata 2016–2019, Komisja promowała projektowanie pod kątem obiegu zamkniętego produktów, jak również cele w zakresie efektywności energetycznej. W zasadach dotyczących ekoprojektu i etykietowania energetycznego szeregu produktów zawarto istotne wymogi w zakresie efektywności, takie jak dostępność części zamiennych, łatwość naprawy i ułatwienie przetwarzania po zakończeniu eksploatacji. W specjalnym dokumencie roboczym służb Komisji poddano również analizie politykę Komisji w zakresie produktów z zamiarem wspierania zrównoważonych produktów, będących elementem gospodarki o obiegu zamkniętym.

Wzmacnianie pozycji konsumentów

Przejście na gospodarkę o bardziej zamkniętym obiegu wymaga aktywnego zaangażowania obywateli w zmianę wzorców konsumpcji. Metody oznaczania śladu środowiskowego produktu (PEF) i śladu środowiskowego organizacji (OEF) opracowane przez Komisję mogą umożliwić przedsiębiorstwom formułowanie świadomych i porównywalnych twierdzeń dotyczących ekologiczności, a konsumentom dokonywać świadomych wyborów.

Silne zaangażowanie zainteresowanych stron

Zaangażowanie zainteresowanych stron ma kluczowe znaczenie dla transformacji. Systemowe podejście określone w planie działania stworzyło władzom publicznym, podmiotom gospodarczym i społecznym oraz społeczeństwu obywatelskiemu ramy do naśladowania, aby wspierać partnerstwa między sektorami i uczestnikami łańcuchów wartości. Rola Komisji w przyspieszaniu transformacji i przewodzeniu międzynarodowym działaniom na rzecz obiegu zamkniętego została również uznana na Światowym Forum Gospodarczym 2019, podczas którego Komisja otrzymała nagrodę Circulars w kategorii sektora publicznego.

Aktualne wyzwania

Gospodarka o obiegu zamkniętym jest obecnie tendencją nieodwracalną i globalną. Wciąż jednak pozostaje wiele do zrobienia, aby zwiększyć skalę działań na szczeblu UE i na całym świecie, w pełni zamknąć obieg i zapewnić przewagę konkurencyjną, jaką przynosi ona przedsiębiorstwom z UE. Niezbędne są większe starania w celu wdrożenia zmienionych przepisów dotyczących odpadów oraz rozwijania rynków surowców wtórnych. Ponadto, jeżeli Europa chce w pełni wykorzystać możliwości płynące z przejścia na gospodarkę o obiegu zamkniętym, konieczne jest przyspieszenie prac rozpoczętych na szczeblu UE w odniesieniu do niektórych kwestii (takich jak chemikalia, nietoksyczne środowisko, oznakowanie ekologiczne i ekoinnowacje, surowce krytyczne i nawozy).

Z interakcji z zainteresowanymi stronami wynika, że należy uwzględnić niektóre obszary, które nie zostały jeszcze objęte planem działania, uzupełniając tym samym działania na rzecz gospodarki o obiegu zamkniętym. Na przykładzie Europejskiej strategii na rzecz tworzyw sztucznych w gospodarce o obiegu zamkniętym z podobnego podejścia holistycznego mogłoby skorzystać wiele innych sektorów mających duży wpływ na środowisko i potencjał obiegu zamkniętego, takich jak sektor informatyczny, elektronika, sektor mobilności, środowisko zbudowane, górnictwo, branża meblarska, sektor żywności i napojów lub włókiennictwo.

Kontekst

W 2015 r. Komisja przyjęła nowy, ambitny plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym, aby stymulować przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym w Europie i tym samym zwiększać globalną konkurencyjność, wspierać zrównoważony wzrost gospodarczy i tworzyć nowe miejsca pracy. Przewidywano, że proponowane działania przyczynią się do „zamknięcia obiegu” cyklu życia produktów poprzez zwiększenie recyklingu i ponownego wykorzystania oraz przyniosą korzyści zarówno dla środowiska, jak i dla gospodarki. Plany te pomogą maksymalnie wykorzystać wartość wszystkich surowców, produktów i odpadów, wspierając oszczędność energii i zmniejszając emisje gazów cieplarnianych. Uzyskałyby też wsparcie finansowe europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych, programu „Horyzont 2020”, funduszy strukturalnych UE i inwestycji w gospodarkę o obiegu zamkniętym na szczeblu krajowym.

Pełny stan realizacji planu działania przedstawiono w załączonym dokumencie roboczym służb Komisji.